Zbieg odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej z art. 293 k.s.h. i art. 415 k.c. (art. 443 k.c.)

Nie jest przy tym wykluczony zbieg odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej (art. 443 k.c.), jeśli zachowanie członka zarządu, wyczerpujące przesłanki zastosowania art. 293 k.s.h., jest jednocześnie czynem niedozwolonym (art. 415 k.c.).

 dla wystąpienia zbiegu odpowiedzialności podstawowe znaczenie ma kwalifikacja tego zachowania jako naruszającego również normy powszechnie wiążące, wynikające z przepisów prawa. Rzeczywisty zakres możliwego zbiegu odpowiedzialności ogranicza się więc do zawinionych (w ujęciu subiektywnym) zachowań członka zarządu, sprzecznych z prawem, których normalnym następstwem jest naruszenie praw i prawnie chronionych interesów spółki, powodujących szkodę majątkową. Konieczność wykazania winy wynika z art. 415 k.c., a wymaganiu temu spółka nie może zadośćuczynić, powołując się na brzmienie art. 293 § 1 in fine k.s.h. Przepis ten ciężarem dowodu nieponoszenia winy obarcza członka zarządu, co bywa uznawane za równoznaczne z działaniem domniemania prawnego winy członka zarządu. Zasadne wydaje się jednak odmienne stanowisko.

Zastosowanie w art. 293 § 1 k.s.h. zwrotu „chyba że” (verba legis: chyba że nie ponosi winy) wpływa jedynie na określenie rozkładu ciężaru dowodu, ze skutkiem obarczenia członka zarządu dowodem nieponoszenia (braku) winy w zachowaniu sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, które spowodowało szkodę. Użycie tego zwrotu nie powinno być zatem zrównywane z działaniem domniemania prawnego, które - oprócz wpływu na rozkład ciężaru dowodu - prowadzi także do ustalenia faktu będącego przedmiotem domniemania.

Skorzystanie z konstrukcji unormowanej w art. 293 § 1 in fine k.s.h. wchodzi w rachubę wyłącznie w odniesieniu do odpowiedzialności na tej konkretnie podstawie. Przesłanki odpowiedzialności deliktowej określone w art. 415 k.c., w tym wina (w ujęciu subiektywnym, jak również obiektywnym), muszą być natomiast udowodnione na ogólnych zasadach. Dla wystąpienia zbiegu, o którym stanowi art. 443 k.c., niezbędne jest spełnienie wszystkich przesłanek każdej z podstaw odpowiedzialności pozostających w zbiegu. Wobec tego w razie podniesienia, że   członek zarządu dopuścił się wyrządzenia spółce szkody czynem niedozwolonym, wykluczone byłoby powołanie się na rozwiązanie przyjęte w art. 293 § 1 in fine k.s.h., dotyczące wyłącznie odpowiedzialności z tytułu niewykonania zobowiązania, a w konsekwencji zwolnienie spółki z ciężaru dowodu winy i  obarczenie członka zarządu ciężarem dowodu nieponoszenia winy.

W okolicznościach niniejszej sprawy aspekt zbiegu odpowiedzialności nie był badany, mimo że wystąpienie zbiegu miałoby wpływ na ocenę skuteczności podniesionego przez pozwanego zarzutu potrącenia. Zgodnie bowiem z art. 505 pkt 3 k.c., nie mogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych. Przypisanie członkowi zarządu odpowiedzialności deliktowej prowadzi zatem do niedopuszczalności umorzenia wierzytelności przysługującej spółce w następstwie złożenia oświadczenia członka zarządu o potrąceniu jej z własną wierzytelnością. Ograniczenia w dopuszczalności potrącenia nie występowałyby natomiast w odniesieniu do wierzytelności, na której przysługiwanie powoływał się pozwany. Nawet bowiem gdyby została ona zakwalifikowana jako wierzytelność ze stosunku pracy, to umorzenie jej przez potrącenie należałoby uznać za dopuszczalne w świetle art. 91 k.p.

Wyrok SN z dnia 10 czerwca 2021 r., IV CSKP 81/21

Standard: 80702 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 293 § 1 k.s.h. członek zarządu odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy. Podmiotem poszkodowanym jest spółka, a podstawą odpowiedzialności jest zawinione działanie lub zaniechanie wyrządzające szkodę spółce, nie zaś podmiotom trzecim.

Przepis kreuje odpowiedzialność związaną ze stosunkiem wewnętrznym spółki. Odpowiedzialność wynika z działania lub zaniechania sprzecznego z umową spółki, jej statutem, przepisami ustawy regulującymi instytucję spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wreszcie z umową o pracę zawartą pomiędzy spółką a członkiem zarządu, ma więc charakter kontraktowy. Istnieje domniemanie winy członka zarządu, który w procesie musi udowodnić, że jej nie ponosi.

Nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której zakresy odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej krzyżują się. Na możliwość krzyżowania się zakresów odpowiedzialności z art. 415 k.c. i art. 293 § 1 k.s.h. zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 kwietnia 2016 r., II CSK 430/15, stwierdzając, że czynem niedozwolonym może być naruszenie stosunku organizacyjnego, a delikt taki można nazwać deliktem nieprawidłowego zarządzania spółką, odpowiedzialność za taki czyn również jest objęta działaniem art. 293 k.s.h.

Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela poglądu, że istnieje odrębny czyn niedozwolony w postaci nieprawidłowego zarządzania spółką.

Krzyżowanie się zakresów odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej może natomiast nastąpić, gdy nieprawidłowe wykonywanie obowiązków wynikających z umowy jest jednocześnie czynem niedozwolonym, np. gdy członek zarządu fałszuje faktury albo sprawozdania finansowe (co jest przestępstwem i jednocześnie nieprawidłowym wykonywaniem obowiązków umownych), wyrządzając tym samym szkodę spółce. 

Jeżeli roszczenie odszkodowawcze przeciwko członkowi zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zostało oparte na podstawie prawnej wyznaczanej przez art. 293 § 1 k.s.h., to wyrokowanie na podstawie art. 415 k.c. narusza zakaz orzekania ponad żądanie (art. 321 k.p.c.).

Wyrok SN z dnia 8 maja 2019 r., V CSK 207/18

Standard: 51232 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy