Wyjątki od zasady wyłączności (art. 3 p.a.s.c.)

W piśmiennictwie prawniczym przyjmuje się jednak, że wyjątkowo stan cywilny może być dowodzony za pomocą innych dowodów (J. Litwin, Prawo o aktach stanu cywilnego, Komentarz, Warszawa 1960 r., str. 203 i następne; System prawa rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1985 r., str. 80 i następne). Taka wyjątkowa sytuacja może być związana ze stanem w okresie II wojny światowej, przed wejściem w życie dekretu z dnia 25 września 1945 r., w okresie obowiązywania na ziemiach polskich rozproszonych przepisów dotyczących stanu cywilnego, uchylonych dekretem z dnia 25 września 1945 r. Przepisy wprowadzające prawo o aktach stanu cywilnego, ale także z sytuacją osobistą osób pochodzenia żydowskiego w okresie wojny.

Przytoczony wyżej pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego należy w pełni podzielić.

Brak aktu małżeństwa nie może być przeszkodą w ustaleniu, że małżeństwo to zostało zawarte. Z oświadczenia ojca skarżącego złożonego w trakcie sporządzania aktu urodzenia wynika, że związek małżeński z matką skarżącej kasacyjnie zawarty został w formie religijnej. Małżonkowie byli osobami pochodzenia żydowskiego. Zgodnie z treścią art. 46 Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 października 1927 r. o uporządkowaniu stanu prawnego w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z wyjątkiem województwa śląskiego rabin miał wyłączne prawo udzielania ślubów i rozwodów w obrębie swojej gminy, z zastrzeżeniem praw rabinów stowarzyszeń wyznaniowych. Zawarcie związku małżeńskiego miało mieć miejsce w 1939 r. przed wybuchem II wojny światowej. Nie można wykluczyć, że małżeństwo zostało zawarte tuż przed wybuchem wojny i rodzice skarżącego w związku z ucieczką z terenu działań wojennych mogli nie dopełnić formalności w postaci zarejestrowania zawartego związku małżeńskiego i uzyskania aktu małżeństwa. W takiej sytuacji, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, niemożliwością byłoby wymagać od osób narodowości żydowskiej podjęcia próby zgłoszenia faktu zawarcia małżeństwa. Nie można tym samym uznać, że brak aktu małżeństwa musi skutkować niemożnością ustalenia faktu zawarcia małżeństwa rodziców skarżącego kasacyjnie. Fakt zawarcia małżeństwa przez rodziców skarżącego kasacyjnie może być dowodzony także za pomocą innych dowodów.

Wyrok NSA z dnia 20 lutego 2020 r., II OSK 828/18

Standard: 79947 (pełna treść orzeczenia)

Moc dowodową aktów stanu cywilnego, a więc tym samym rolę stanu zarejestrowanego, określa się jako wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. Akty te stanowią dokumenty urzędowe i są kwalifikowanym dowodem stanu cywilnego, w tym sensie, że złożenie wypisu takiego aktu zwalnia od składania innych dowodów dla wykazania stanu cywilnego.

W piśmiennictwie prawniczym przyjmuje się jednak, że wyjątkowo stan cywilny może być dowodzony za pomocą innych dowodów (J. Litwin, Prawo o aktach stanu cywilnego, Komentarz, Warszawa 1960 r., str. 203 i następne; System prawa rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1985 r., str. 80 i następne). Taka wyjątkowa sytuacja może być wiązana ze stanem w okresie II wojny światowej, przed wejściem w życie dekretu z dnia 25 września 1945 r., w okresie obowiązywania na ziemiach polskich rozproszonych przepisów dotyczących stanu cywilnego, uchylonych dekretem z dnia 25 września 1945 r. Przepisy wprowadzające prawo o aktach stanu cywilnego, ale także z sytuacją osobistą osób pochodzenia żydowskiego w okresie wojny.

Wyrok NSA z dnia 1 grudnia 2016 r., II OSK 430/15

Standard: 79950 (pełna treść orzeczenia)