Wyrok z dnia 2016-12-01 sygn. II OSK 430/15

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Włodzimierz Ryms /spr./ Sędziowie sędzia NSA Paweł Miładowski sędzia del. WSA Czesława Nowak-Kolczyńska Protokolant st. asystent sędziego Anna Sidorowska - Ciesielska po rozpoznaniu w dniu 1 grudnia 2016 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej M. B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 2014 r. sygn. akt IV SA/Wa 1818/14 w sprawie ze skargi M. B. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia [...] lipca 2014 r. nr [...] w przedmiocie odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego 1. uchyla zaskarżony wyrok; 2. uchyla zaskarżoną decyzję; 3. zasądza od Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na rzecz skarżącego M. B. kwotę 700 (siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 19 listopada 2014 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę M. B. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia [...] lipca 2014 r. w przedmiocie odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.

W uzasadnieniu wyroku Sąd przytoczył następujące okoliczności faktyczne i prawne sprawy:

Wojewoda Mazowiecki decyzją z dnia [...] marca 2013 r. odmówił potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącego, wskazując, że nie przedłożył on dokumentów istotnych dla sprawy, a zgromadzony materiał dowodowy nie pozwala na wydanie decyzji potwierdzającej posiadanie obywatelstwa polskiego przez niego.

Po rozpatrzeniu odwołania, Minister Spraw Wewnętrznych decyzją z dnia [...] lipca 2014 r. utrzymał w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia [...] marca 2013 r. w przedmiocie odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącego. Organ wskazał, że skarżący urodził się w dniu [...] sierpnia 1946 r. w N., jako syn B. (B.) i R. (akt urodzenia wydany przez USC w K.). W świetle art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 7, poz. 44 ze zm.) przez urodzenie dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca, a dzieci nieślubne obywatelstwo matki. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie potwierdza, że skarżący był dzieckiem ślubny w rozumieniu przepisów ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Przedłożone przez skarżącego zaświadczenie wydane przez USC w Kassel, że jest dzieckiem ślubnym nie jest wystarczające. Z pisma USC w K. wynika, że skarżący nie przedłożył żadnego dokumentu odnośnie zawarcia małżeństwa przez jego rodziców, ale urzędniczka urzędu stanu cywilnego skorzystała z możliwości zastąpienia dokumentu innymi - akty zgonu ojca i matki skarżącego oraz karty rejestracyjne z obozu dla uchodźców "Goldcup", z których wynikało, że matka skarżącego figurowała pod nazwiskiem B. z domu J. Stan cywilny osoby stwierdza się na podstawie aktów sporządzonych w księgach stanu cywilnego. Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych (art. 4 Prawa o aktach stanu cywilnego). Akt urodzenia skarżącego może dowodzić faktu jego urodzenia w określonej dacie i miejscowości z rodziców wskazanych w tym akcie, nie jest on jednak dowodem na zawarcie związku małżeńskiego przez jego rodziców. Przedłożony przez skarżącego wyrok Okręgowego Sądu Rabinackiego w Tel Awiwie z dnia 23 listopada 2011 r. dowodzi zawarcia przez rodziców skarżącego religijnego związku małżeńskiego. Do dnia wejścia w życie dekretów z dnia 25 września 1945 r. na terenie Polski obowiązywały różne typy prawa małżeńskiego, przejęte z systemów prawnych państw zaborczych. Wobec braku w orzeczeniu Okręgowego Sądu Rabinackiego informacji o dokładnym miejscu zawarcia małżeństwa nie można przyjąć, że zawarcie przez rodziców skarżącego religijnego związku małżeńskiego wywoływało skutki w sferze prawa rodzinnego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, oddalając skargę, stwierdził, że organy prawidłowo uznały, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie, że skarżący był dzieckiem ślubnym B. (B.) i R. Obywatelstwo polskie nabywało się m.in. przez urodzenie. Zgodnie z art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, przez urodzenie dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca, dzieci nieślubne - obywatelstwo matki. Orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego w Tel Awiwie z dnia 23 listopada 2011 r. stwierdzające, że rodzice skarżącego pozostawali w związku małżeńskim zgodnie z religią Mojżesza i Izraela, w sytuacji gdy małżeństwo zostało zawarte w Polsce w 1939 r., nie jest wystarczające do przyjęcia, że skarżący jest dzieckiem ślubnym. Do dnia 1 stycznia 1946 r. w Polsce obowiązywały równocześnie różne typy prawa małżeńskiego, przejęte z systemów prawnych państw zaborczych. Zgodnie z art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwym dla stosunków prywatnych wewnętrznych (Dz. U. Nr 101, poz. 580) forma zawarcia małżeństwa podlegała prawu obowiązującemu w miejscu zawarcia związku małżeńskiego. W wyniku przeprowadzonego postępowania dowodowego organ nie uzyskał dokumentów potwierdzających, aby rodzice skarżącego przy zawieraniu małżeństwa zachowali formę wymaganą przez obowiązujące wówczas przepisy prawne, a zatem, że ślub religijny spowodował skutki prawne w polskim prawie rodzinnym. W orzeczeniu Okręgowego Sądu Rabinackiego w Tel Awiwie brak informacji o dokładnym miejscu zawarcia związku małżeńskiego, jest bowiem wskazana Polska, jako miejsce zawarcia małżeństwa, co powoduje, że nie można jednoznaczne rozstrzygnąć, które z przepisów mają zastosowanie dla ważności małżeństwa rodziców wnioskodawcy. Niemożliwe jest zatem uznanie, że rodzice strony zachowali przy tej czynności formę wymaganą przez obowiązujące wówczas prawo. Istota instytucji uznania za skuteczne na terytorium RP orzeczenia sądu rabinackiego wywołuje ten skutek, że zachodzi podstawa do przyjęcia, że wskazanym osobom udzielono ślubu w formie religijnej. Ustalenie to nie przesądza, że ślub ten wywołał skutki prawne. Organ drugiej instancji podejmował czynności w celu dokładnego wyjaśnienia okoliczności istotnych dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. W związku z przedłożeniem przez pełnomocnika strony niemieckiego aktu urodzenia skarżącego, sporządzonego przez USC w K., organ odwoławczy uzyskał w piśmie z dnia 12 maja 2014 r. Konsulatu Generalnego RP w Kolonii informację, z której wynika, że skarżący nie był w stanie przedłożyć żadnego dokumentu odnośnie zawarcia małżeństwa przez jego rodziców, np. akt małżeństwa. Nie można również uznać za dowód na zawarcie związku małżeńskiego przez rodziców skarżącego, figurowania matki wnioskodawcy w karcie rejestracyjnej obozu "Goldcup" pod nazwiskiem ojca skarżącego. Ślubnego pochodzenia wnioskodawcy nie można ustalić na podstawie zaświadczenia wydanego przez USC w K., stwierdzającego, że M. B. jest ślubnym oraz prawnie uznanym dzieckiem małżonków B. B. i R. B. z domu J., ponieważ jak wynika z wyjaśnień przedstawionych przez Urząd Stanu Cywilnego w K. urzędniczka uznała za udowodnione narodziny z rodziców będących małżeństwem na podstawie przedłożonych przez skarżącego aktów zgonu swoich rodziców i kart rejestracyjnych z obozu dla uchodźców "Goldcup". Wobec braku dowodów na pozostawanie przez rodziców skarżącego w związku małżeńskim w dacie jego narodzin, poinformowano skarżącego, o możliwości przeprowadzenia postępowania w celu wyjaśnienia, czy matka skarżącego nabyła i posiadała obywatelstwo polskie w dacie jego narodzin. Jednakże skarżący nie przedłożył informacji, jakie obywatelstwo posiadała jego matka.

W skardze kasacyjnej od wyroku z dnia 19 listopada 2014 r. skarżący zarzucił naruszenie art. 3 § 1 i 2, art. 106 § 3, art. 135, 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit. c i art. 151 ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2016 r., poz. 718 ze zm.), dalej P.p.s.a., art. 7, 76 § 1, art. 77 i 80 K.p.a., art. 1138, 1145, 1146 i 1148 K.p.c., art. 13 ust. 1 i 2 oraz art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwym dla stosunków prawnych międzynarodowych, art. 4 ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2004 r., Nr 161, poz. 1688 ze zm.), a także art. 4 pkt 1 i 2, art. 5 i art. 7 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Skarżący podniósł, że okoliczność jego "ślubnego" pochodzenia została wykazana dokumentami urzędowymi. Akt urodzenia jest dokumentem mającym moc dowodową i potwierdza, że skarżący jest ślubnym dzieckiem małżonków B. i R. B. Skarżący jest prawnie uznanym dzieckiem swoich rodziców. Dziecko uznane przez ojca ma stanowisko prawne dziecka z małżeństwa (art. 68 dekretu z dnia 22 stycznia 1946 r. Prawo rodzinne). Brak jest zatem podstaw do kwestionowania prawidłowości sporządzenia aktu urodzenia skarżącego i dodatkowej informacji pochodzącej z USC w K. W Niemczech tak jak w Polsce można dokonać sporządzenia, ustalenia treści bądź odtworzenia aktu urodzenia na podstawie różnych dowodów. Zasada wyłączności dowodowej aktów stanu cywilnego rozciąga się również na zagraniczne akty stanu cywilnego. Ich moc dowodowa nie jest przy tym uzależniona od wpisania aktu do polskich ksiąg stanu cywilnego. O ślubnym pochodzeniu skarżącego świadczy również orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego w Tel Awiwie z dnia 23 listopada 2011 r. Orzeczenia sądów państwa obcych wydane w sprawach cywilnych podlegają uznaniu z mocy prawa.

Przytaczając takie podstawy kasacyjne skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz decyzji z dnia 21 lipca 1914 r. oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna zwiera usprawiedliwione podstawy.

Przede wszystkim trafne są zarzuty dotyczące naruszenia art. 141 § 4 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. w związku z art. 7, 76 § 1, art. 77 i 80 K.p.a., ponieważ Sąd pierwszej instancji wadliwie ocenił, że wydając zaskarżoną decyzję organ wyjaśnił i ocenił wszystkie istotne okoliczności sprawy. W ocenie Sąd pierwszej instancji organ trafnie przyjął, iż "brak jest możliwości ustalenia, czy skarżący posiada obywatelstwo polskie", albowiem na podstawie zgromadzonych w sprawie dowodów nie można ustalić, że nabył obywatelstwo polskie przez urodzenie po ojcu, ponieważ nie można ustalić, ze jego rodzice zawarli skuteczny prawnie związek małżeński i skarżący jest dzieckiem ślubnym, w rozumieniu art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. W szczególności zawarcia związku małżeńskiego przez rodziców skarżącego nie można ustalić na podstawie deklaratywnego orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego w Tel Awiwie z dnia 23 listopada 2011 r., stwierdzającego zawarcie przez rodziców skarżącego związku małżeńskiego w Polsce w 1939 r., w formie wyznaniowej.

Stanowisko Sądu pierwszej instancji co do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy przez organ jest wadliwe.

Przede wszystkim nie zostało wyjaśnione na jakiej podstawie ojciec i matka skarżącego nabyli obywatelstwo polskie. Z uzasadnienia zaskarżonej decyzji wynika, że, zdaniem organu, bezsprzecznie rodzice skarżącego posiadali obywatelstwo polskie, ale równocześnie organ stwierdza, że skarżący, pomimo wezwania nie przedstawił informacji, jakie obywatelstwo posiadała jego matka. W tej sprawie konieczne było przeprowadzenie dowodów z materiałów zgromadzonych w aktach sprawy dotyczącej potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez brata skarżącego M. B., podczas gdy organ ograniczył się jedynie do wskazania decyzji Ministra z dnia [...] kwietnia 2010 r. i stwierdzenia, że nabycie obywatelstwa polskiego przez M. B. urodzonego [...]maja 1956 r. w czasie obowiązywania ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, nie zależało od statusu małżeńskiego rodziców. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie brata skarżącego wraz z innymi dowodami powinien być pomocny w ustaleniu nie tylko tego, na jakiej podstawie rodzice skarżącego nabyli obywatelstwo polskie, ale także tego gdzie rodzice skarżącego mieszkali w Polsce w 1939 r.

Jeżeli bowiem przyjmuje się, że rodzice zawarli związek małżeński w formie wyznaniowej w Polsce w 1939 r., to ustalenie ich miejsca zamieszkania w Polsce w 1939 r. może być podstawą do wnioskowania co do miejsca zawarcie przez nich związku małżeńskiego. To zaś może mieć istotne znaczenie, jaki stan prawny odnośnie formy zawarcia związku małżeńskiego miał zastosowanie w przypadku rodziców skarżącego. Umożliwić to może także sprawdzenie, czy w urzędach miejsca zamieszkania w 1939 r. zachowały się dokumenty dotyczące rodziców skarżącego.

Organ szczegółowo przedstawił zróżnicowany stan prawny co do formy zawarcia małżeństwa w Polsce, obowiązujący w 1939 r. oraz stwierdził, że fakt zawarcia małżeństwa powinien być zarejestrowany w księgach stanu cywilnego, przy czym nie można jednoznacznie rozstrzygnąć, jakie przepisy miały zastosowanie dla oceny ważności małżeństwa rodziców skarżącego, skoro są podstawy do ustalenia jedynie, że rodzice skarżącego zawarli związek małżeński w formie wyznaniowej w Polsce, w 1939 r. Wynika z tego, co zaakceptował Sąd pierwszej instancji, że prawna skuteczność zawarcia małżeństwa przez rodziców skarżącego nie może być ustalona, ponieważ nie wskazano miejsca zawarcia małżeństwa i nie dokonano rejestracji małżeństwa w księgach stanu cywilnego. W aktach administracyjnych są informacje, z których zdaje się wynikać, że rodzice skarżącego mieszkali w R., co wymaga jednak dodatkowego wyjaśnienia. Nie można więc wykluczyć, że jest możliwe ustalenie jaki stan prawny miał zastosowanie w przypadku zawarcia małżeństwa przez rodziców skarżącego. Ma to również znaczenie dla oceny skutków braku rejestracji zawarcia małżeństwa w księga stanu cywilnego.

Należy mieć na uwadze, że akty stanu cywilnego są jedynie podstawowym dowodem zdarzeń, których dotyczą. Fakty z dziedziny stanu cywilnego istnieją i mogą wywierać skutki prawne od chwili, gdy nastąpiło zdarzenie fizyczne lub gdy dokonano określonej czynności prawnej, a nie od chwili dokonania wpisu do ksiąg stanu cywilnego (sporządzenia aktu). Nie ma znaczenia konstytutywnego sporządzenie aktu małżeństwa – znaczenie takie ma złożenie przez przyszłych małżonków zgodnego oświadczenia woli w sposób prawnie określony. Czym innym jest natomiast moc dowodowa aktów stanu cywilnego. Od wejścia w życie dekretu z dnia 25 września 1945 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (dekret wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1946 r.) akty stanu cywilnego są przede wszystkim kwalifikowanym dowodem zdarzeń w nich stwierdzonych. Szczególna moc dowodowa aktów stanu cywilnego rozciąga się a akty stanu cywilnego sprzed wejścia w życie dekretu z dnia 25 września 1945 r. Moc dowodową aktów stanu cywilnego, a więc tym samym rolę stanu zarejestrowanego, określa się jako wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. Akty te stanowią dokumenty urzędowe i są kwalifikowanym dowodem stanu cywilnego, w tym sensie, że złożenie wypisu takiego aktu zwalnia od składania innych dowodów dla wykazania stanu cywilnego. W piśmiennictwie prawniczym przyjmuje się jednak, że wyjątkowo stan cywilny może być dowodzony za pomocą innych dowodów (J. Litwin, Prawo o aktach stanu cywilnego, Komentarz, Warszawa 1960 r., str. 203 i następne; System prawa rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1985 r., str. 80 i następne). Taka wyjątkowa sytuacja może być wiązana ze stanem w okresie II wojny światowej, przed wejściem w życie dekretu z dnia 25 września 1945 r., w okresie obowiązywania na ziemiach polskich rozproszonych przepisów dotyczących stanu cywilnego, uchylonych dekretem z dnia 25 września 1945 r. Przepisy wprowadzające prawo o aktach stanu cywilnego, ale także z sytuacją osobistą osób pochodzenia żydowskiego w okresie wojny.

Orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego w Tel Awiwie z dnia 23 listopada 2011 r. rozstrzyga jedynie o tym, że rodzice skarżącego zawarli związek małżeński w formie wyznaniowej w Polsce, w 1939 r. Nie można jednak z góry zakładać, że nie jest możliwe wyjaśnienie i ustalenie na podstawie innych dowodów dokładnej daty zawarcia tego małżeństwa oraz miejscowości, w której małżeństwo zostało zawarte. Ustalenie miejsca zawarcia małżeństwa ma znaczenie dla oceny skuteczności prawnej zawarcia małżeństwa, ponieważ na niektórych obszarach Polski dopuszczalne było zawarcie małżeństwa w formie wyznaniowej. W przypadku ustalenia jedynie miejsca zamieszkania rodziców skarżącego w 1939 r., konieczne byłoby jednak dokonanie oceny, czy można przyjąć, że małżeństwo zostało zawarte w miejscu zamieszkania rodziców skarżącego oraz jaki stan prawny co do formy zawarcia małżeństwa obowiązywał na tym obszarze. Istotne jest także to, że dowody zgromadzone w sprawie powinny być oceniane łącznie, a nie każdy z osobna, albowiem tylko łączna ocena wszystkich dowodów może prowadzić do prawidłowego ustalenia, czy rodzice skarżącego zawarli małżeństwo prawnie skuteczne, co ma zasadnicze znaczenie dla ustalenia, czy skarżący nabył obywatelstwo polskie przez urodzenie po ojcu. Nie ma racji skarżący, że wskazanie w jego akcie urodzenia sporządzonym w USC w K. (Niemcy) jako ojca B. B. samo przez się oznacza, że jego matka i ojciec byli małżeństwem albo że skarżący został uznany przez B. B. Akt urodzenia skarżącego podlegał ocenie wraz z innymi dowodami, także co do tego, czy nastąpiło prawnie skuteczne uznanie ojcostwa skarżącego przez B. B.

Z uwagi na to, że sprawa nie została wyjaśniona w pełnym zakresie nie było zasadne oddalenie skargi na podstawie art. 151 P.p.s.a. W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 188 P.p.s.a., uchylił zaskarżony wyrok i rozpoznał skargę, ponieważ istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona do rozpoznania skargi. Rozpoznając skargę i mając na uwadze przedstawione wyżej rozważania, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że decyzja została wydana z naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego (art. 7, 77 § 1, art. 80 K.p.a.), ponieważ nie zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy, nie został zgromadzony pełny materiał dowodowy i nie dokonano oceny całokształtu materiału dowodowego. Uzasadnia to uchylenie zaskarżonej decyzji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a P.p.s.a.

W toku ponownego rozpoznania sprawy organ uzupełni materiał dowodowy sprawy o materiały znajdujące się w aktach sprawy brata skarżącego M. B., wyjaśni, czy jest możliwe ustalenie miejsca zawarcia w formie wyznaniowej małżeństwa przez rodziców skarżącego, a zwłaszcza miejsca zamieszkania rodziców skarżącego w 1939 r., czy w miejscu zamieszkania rodziców skarżącego przed wyjazdem z Polski zachowały się dokumenty dotyczące rodziców skarżącego. Po wykonaniu tych czynności organ dokona ustaleń na podstawie całokształtu materiału dowodowego, oceniając łącznie wszystkie zgromadzone w sprawie dowody. Ponadto konieczne jest jednoznaczne ustalenie, na jakiej podstawie można przyjąć, że ojciec i matka skarżącego nabyli, posiadali i nie utracili obywatelstwa polskiego, co ma istotne znaczenie także z tego powodu, że w przypadku, gdy skarżący nie nabył obywatelstwa polskiego po ojcu, to z jakich przyczyn nie można potwierdzić posiadania przez skarżącego obywatelstwa po matce.

W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok oraz uchylił zaskarżoną decyzję.

O kosztach postępowania sądowego Sąd orzekł na podstawie art. 200 i 203 pkt 1 P.p.s.a.