Regulacja związków partnerskich w aspekcie materialnym, konsekwencji rodzicielskich i innych

Standardy konstytucyjne oraz standardy wyprowadzone z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności dla prawa do ochrony życia rodzinnego, osobistego dają podstawy do wyróżnienia trzech grup konsekwencji regulacji związków partnerskich: konsekwencje materialne, konsekwencje rodzicielskie i inne konsekwencje (wyrok ETPC z 24 czerwca 2010 r. w sprawie Schalk i Kopf przeciwko Austrii).

Konsekwencje materialne związków partnerskich były przedmiotem orzecznictwa sądów administracyjnych. W wyrokach: z 20 marca 2012 r.,  II FSK 1704/10 w sprawie ustalenia zobowiązania podatkowego w podatku od spadków i darowizn; z 20 marca 2012 r.,  2083/10 w sprawie określenia wysokości zwrotu podatku od osób fizycznych za 2008 r.; 20 marca 2012 r., II FSK 2082/10 w sprawie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2008 r. Naczelny Sąd Administracyjny wskazał na zróżnicowanie regulacji prawnej w przepisach prawa podatkowego. W wyroku z 20 marca 2012 r., II FSK 1704/10 Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił: "(...) jeśli nawet uznać, że w przepisach prawa podatkowego występuje luka nieuwzględniająca wśród beneficjentów zwolnienia, o którym stanowi art. 4a ustawy podatkowej, osób tej samej płci pozostających w związkach partnerskich, to normy obejmującej te osoby zwolnieniami podatkowym nie można odtwarzać w drodze wnioskowania z analogi. Regulacja zawarta w art. 4a ustawy nie ma bowiem charakteru otwartego lub niezupełnego. Wręcz przeciwnie dyrektywy językowe i systemowe jednoznacznie wskazują, że przepis art. 4a dotyczy wyłącznie stanu faktycznego w nim wyznaczonego, tak pod względem przedmiotowym, jak podmiotowym. Objęcie więc w drodze wnioskowania z analogii związków partnerskich osób tej samej płci pojęciem rodziny, oraz traktowanie ich jak małżonków, jest sprzeczne z Konstytucją i stanowi próbę obejścia przepisów prawa podatkowego ujętych w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Inaczej rzecz wygląda gdy ustawodawca do norm prawa podatkowego włącza expressis verbis kategorie osób, które pozostają z sobą w faktycznym pożyciu. Dowodem tego jest regulacja rozciągająca odpowiedzialność podatkową na tę kategorię osób na podstawie art. 111 § 1 Ordynacji podatkowej. Pomijając motywy leżące u podstaw takiego rozwiązania ustawodawca przyjął wyraźnie fikcję prawną, iż członkami rodziny podatnika są osoby, które pozostają z sobą w faktycznym pożyciu. Wykładnia tego przepisu nie może jednak w żaden sposób stanowić punktu odniesienia w zakwalifikowaniu par homoseksualnych jako małżonków mogących korzystać ze zwolnienia podatkowego na podstawie art. 4a ustawy. Stany faktyczne objęte hipotezami norm art. 111 § 1 Ordynacji podatkowej oraz art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn są zupełnie różne". W wyrokach powołanych przyjęto, że obowiązującego porządku prawnego nie można zmienić powołując się na ogólne zarzuty dyskryminacji par homoseksualnych. Bezwzględnie obowiązuje regulacja konstytucyjna wizji rodziny jaką jest trwały związek mężczyzny i kobiety. Konstytucyjna wizja rodziny oraz małżonków, zgodnie z wolą ustawodawcy, nie pozostaje bez wpływu na kształt rozwiązań prawnych, w tym zakresie prawa podatkowego.

Regulacja materialnoprawna może nie wprowadzać ograniczeń podmiotowych. Tak w wyroku o sygn. akt IV SA/Gl 534/07 z 10 stycznia 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach przyjął: "do kręgu osób stale zamieszkujących i gospodarujących z osobą ubiegającą się o dodatek mieszkaniowy, które wywodzą swe prawa do zamieszkiwania w lokalu objętym wnioskiem o przyznanie tego świadczenia z prawa tej osoby, w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 71, poz. 734 ze zm.) mogą należeć osoby bez względu na stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa łączący je z wnioskodawcą, w tym osoby pozostające z nim w faktycznym związku bez względu na ich płeć". Podstawą takiej wykładni było brzmienie art. 4 ustawy o dodatkach mieszkaniowych, które nie wprowadza ograniczenia do prowadzenia przez tę sobotę gospodarstwa wspólnie z małżonkiem, ale stanowi expressis verbis o prowadzeniu gospodarstwa z "innymi osobami".

Ochrona życia rodzinnego i osobistego w sferze konsekwencji materialnych ma podstawy w obowiązujących, w porządku krajowym, przepisach prawa. Przepisy materialnego prawa mogą, przez przyjęcie ścisłej regulacji, wyłączać stosowanie konsekwencji prawnych materialnych wobec osób pozostających w związkach partnerskich bądź prze brak regulacji wyznaczających zakres podmiotowy, obejmować konsekwencjami materialnymi.

Rozważając konsekwencje prawne związku partnerskiego dla życia rodzinnego i osobistego, a zatem naruszenie wolności, z punktu widzenia regulacji ustawy z 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.) należy wskazać na charakter skutków prawnych wpisów w aktach stanu cywilnego. Według art. 1 ustawy prawo o aktach stanu cywilnego "Ustawa reguluje sprawy związane z rejestracją urodzin, małżeństw oraz zgonów, a także sprawy dotyczące innych zdarzeń, które mają wpływ na stan cywilny osób". Przesądza w ten sposób charakter prawny aktów stanu cywilnego – charakter ewidencyjny, a nie konstytutywny. Czynności wpisu w aktach stanu cywilnego, mając charakter ewidencyjny, nie kształtują praw i wolności życia osobistego, rodzinnego, swobody przemieszczania. Są jedynie zapisem zdarzeń, które mają wpływ na stan cywilny, ale go nie kształtują. Wpisy w aktach stanu cywilnego nie wywołują nie tylko konsekwencji materialnoprawnych ale też innych konsekwencji. Konsekwencje prawne to konsekwencje w zakresie uprawnień lub obowiązków. Ewidencyjny charakter rejestracji powoduje, że nie ma on wpływu na kształtowanie uprawnień lub obowiązków, które mają źródła w regulacji matearialnoprawnej.

Wyrok NSA z dnia 19 czerwca 2013 r., II OSK 475/12

Standard: 79940 (pełna treść orzeczenia)