Godność osoby prostytuującej się; przedmiot ochrony, pokrzywdzony (art. 204 k.k.)

De lege lata, nie da się stwierdzić, że godność osoby uprawiającej prostytucję zostaje bezpośrednio naruszona czynami z art. 204 § 1 i 2 k.k., jak tego wymaga przepis art. 49 § 1 k.p.k., a zatem, przyjmować, że osoba prostytuująca się jest pokrzywdzoną w rozumieniu tego przepisu i (tym samym) art. 45 § 1 in fine k.k.

Nienależna (niegodziwa) korzyść majątkowa, uzyskana przez sprawców przestępstw z art. 204 § 1 i 2 k.k., nie jest szkodą w rozumieniu cywilnoprawnym poniesioną przez osoby uprawiające prostytucję.

Powstanie i obowiązek naprawienia szkody ma swoje źródło tylko w niewykonaniu albo nienależytym wykonaniu zobowiązania, albo w czynie niedozwolonym. Jak jednak wskazano, osoby prostytuujące się nie są pokrzywdzonymi przestępstwem z art. 204 § 1 i 2 k.k., ani zatem – poszkodowanymi. Nie ma więc tu zastosowania art. 415 k.c. W niniejszej sprawie kobiety uprawiające prostytucję ze względu na brak statusu pokrzywdzonych nie mogłyby wytoczyć powództwa cywilnego nawet na podstawie art. 410 k.c.

Przestępstwa wyczerpujące dyspozycję art. 204 § 1 i 2 k.k. zamieszczone są w rozdziale XXV zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności”. W skardze z oczywistych powodów nie twierdzi się jednak, że indywidualnym choćby ubocznym przedmiotem ochrony (dobrem chronionym) przez art. 204 § 1 i 2 k.k. jest wolność seksualna osób uprawiających prostytucję. Analogicznie, przepisy te bezpośrednio nie chronią godności osobistej tych osób, przeto dobro to nie jest głównym ani dodatkowym przedmiotem zamachu określonych w nich przestępstw. Są takie dobra prawne, których ochrona zależy od woli ich dzierżycieli. Jeżeli dzierżyciel dobra zezwala za decydowanie o nim, albo sam swobodnie dysponuje dobrem, to nie dochodzi do pokrzywdzenia tej osoby ani naruszenia dobra przez inną osobę (zob. W. Wróbel, A. Zoll: Polskie prawo karne. Część ogólna. Kraków 2010, s. 167 – 169). Nasuwa się tu maksyma: Volenti non fit iniuria.

W judykaturze zostały wypracowane kryteria ustalania przedmiotu ochrony skutkujące wąską materialną definicją pokrzywdzonego. Krąg pokrzywdzonych ograniczony jest zespołem znamion czynu będącego przedmiotem postępowania oraz czynów współukaranych (zob. uchwała z dnia 15 września 1989., I KZP 26/99, uz. uchwały z dnia 24 czerwca 2014 r., I KZP 8/14).

Chociaż wśród znamion czynów z art. 204 § 1 i 2 k.k. jest zwrot „inna osoba”, to nie była ona w tej sprawie przedmiotem czynności wykonawczej, bo świadomie, dobrowolnie i aktywnie przyczyniła się („współdziałając”) do realizacji pozostałych znamion przypisanego przestępstwa.

W prawie karnym obowiązuje zakaz wykładni rozszerzającej przy ustalaniu znaczenia przepisu, która następuje również przez wskazanie dobra prawnego chronionego tym przepisem (zob. K. Cesarz: Indywidualny i rodzajowy przedmiot ochrony i ich wpływ na interpretację znamion czynu zabronionego i określenie zakresu ochrony (w) L. Gardocki i inni [red.] Działalność orzecznicza Sądu Najwyższego a prawo wspólnotowe i unijne, Warszawa 2005, s. 56 – 57 i 7 inne).

Z wyżej przytoczonych względów odosobniony jest pogląd wyrażony w piśmiennictwie a przywołany w kasacji, że indywidualnym przedmiotem ochrony art. 204 § 1 i 2 k.k. jest godność osób uprawiających prostytucję (zob. B. Błońska: Zagadnienie przedmiotu ochrony prawnokarnej w przypadku przestępstw eksploatacji prostytucji, Studia Juridica XLVI/2006 s. 37-59, gdzie wskazano na dominującą literaturę nie wymieniającą takiego przedmiotu ochrony, vide również J. Warylewski: Problematyka przedmiotu ochrony tzw. przestępstw seksualnych, P. i P. 2012, z. 7, s. 65-80, tenże: System prawa karnego. Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, t. 10, Warszawa 2012, s. 866 – 867 (gdzie obyczajność została wskazana jako jedyny przedmiot ochrony).

Postanowienie SN z dnia 20 stycznia 2015 r., IV KK 321/14

Standard: 79782 (pełna treść orzeczenia)