Powoływania się przez SPZOZ na tajemnicę przedsiębiorcy w kontekście dostępu do informacji publicznej
Odmowa udostępnienia informacji publicznej ze względu na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa (art. 5 ust. 1 u.d.p.)
Co do zasady uznać należy, iż dopuszczalne jest skorzystanie przez SPZOZ z ochrony przewidzianej w art. 5 ust. 2 u.d.i.p., dotyczącej tajemnicy przedsiębiorcy. Jednak skorzystanie z takiej ochrony może miejsce tylko i wyłącznie w przypadku, gdy spełnione zostaną zarówno przesłanki formalne, jak i materialne wystąpienia tajemnicy przedsiębiorcy, a organ zobowiązany w rozumieniu u.d.i.p. odmawiając udostępnienia informacji publicznej z takiego powodu, w sposób należyty wykaże spełnienia tych przesłanek.
Co do zasady nie ma ograniczenia w zakresie możliwości powoływania się przez SPZOZ na tajemnicę przedsiębiorcy. Z prawa takiego korzystać mogą wszyscy przedsiębiorcy, zarówno ci o charakterze prywatnym, jak i finansowani przez podmioty o charakterze publicznym jak np. spółki Skarbu Państwa, czy spółki jednostek samorządu terytorialnego (por. wyrok NSA z dnia 14 listopada 2023 r., III OSK 2704/21).
Co prawda SPZOZ nie jest typowym przedsiębiorca. Zgodnie treścią § 1 załącznika do Uchwały Nr XLVIII.300.2018 Rady Powiatu z dnia 28 czerwca 2018 r. statutu SPZOZO, podmiot ten jest podmiotem leczniczym niebędącym przedsiębiorcą. Przepisy ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 991, dalej jako u.d.l.) wyraźnie określają samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej jako podmioty lecznicze niebędące przedsiębiorcami - art. 2 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Tym niemniej uznać należy, że SPZOZ, będący samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej, nie traci uprawień wynikających z art. 5 ust. 2 u.d.i.p., jak również z przepisów statuujących tajemnicę przedsiębiorstwa, o której mowa w art. 11 ust. 4 u.z.n.k., z racji tylko posiadanej formy organizacyjnej podmiotu leczniczego. Uzasadniając powyższą tezę należy odwołać się do przepisu art. 2 u.z.n.k., który wprost wyjaśnia, że przedsiębiorcami, w rozumieniu ustawy, są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które prowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodową uczestniczą w działalności gospodarczej. Jak wynika zaś z art. 16 ust. 1 u.d.l., działalność lecznicza jest działalnością regulowaną w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców. Natomiast ust. 1a tego przepisu wskazuje, kiedy działalność lecznicza nie stanowi działalności regulowanej w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców, ograniczając ten wyjątek do przypadków działalności leczniczej: 1) podmiotów leczniczych w formie jednostki budżetowej; 1a) podmiotów leczniczych w formie jednostki wojskowej; 2) działalności leczniczej wykonywanej jako: a) działalność pożytku publicznego w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2016 r. poz. 239 i 395), chyba że zachodzą przesłanki określone w art. 9 ust. 1 tej ustawy, b) działalność charytatywno-opiekuńcza, jeżeli przepisy odrębne przewidują prowadzenie takiej działalności. Skoro zatem działalność lecznicza prowadzona przez SPZOZ nie została wyłączona z działalności regulowanej, albowiem nie zachodzi żaden z przypadków stanowiących podstawę takiego wyłączenia, działalność lecznicza prowadzona przez ten podmiot jest działalnością gospodarczą, w opisanym powyżej rozumieniu.
Pogląd przyznający szpitalom potencjalną możliwość powoływania się na tajemnicę przedsiębiorcy przewidzianą w art. 5 ust. 2 u.d.i.p. prezentowany jest też w orzecznictwie sądowym (por. np.: wyrok WSA w Krakowie z dnia 12 września 2016 r., II SA/Kr 747/16, wyroki NSA z 5 kwietnia 2013 r., sygn. I OSK 190, sygn. I OSK 193/13, oraz z 25 listopada 2015 r., I OSK 1877/14, sygn. I OSK 1880/14, wyrok WSA w Białymstoku z dnia 7 września 2017 r., II SA/Bk 308/17, wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 23 lutego 2021 r., II SA/Bd 878/20).
Wyrok WSA z dnia 18 stycznia 2024 r., II SA/Go 668/23
Standard: 75223 (pełna treść orzeczenia)
Obowiązująca regulacja prawna zawarta w treści art. 135 ust. 1 i 2 pkt 2 u.ś.o.z., normująca zasadę jawności ofert złożonych w postępowaniu o udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej jednocześnie określiła jej zakres. Trzeba jednak zauważyć, że poszerzenie zakresu jawności ofert w stosunku do art. 5 ust. 1 i 2 u.d.i.p. , a w szczególności uznanie, że w tej materii ochrona danych osobowych zasadniczo nie stanowi przeszkody dla ich ujawnienia nie oznacza jednak bezwzględnego obowiązku ujawniania wszystkich informacji w nich zawartych - wskazując na jej ograniczenie ze względu na ww. tajemnicę przedsiębiorcy.
SP ZOZ w B. powinien być traktowany - w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i u.d.i.p. – jak przedsiębiorca, którego tajemnica podlega ochronie. Przyjęcie odmiennego poglądu naruszałoby bez wątpienia gwarancje zachowania uczciwej konkurencji w szczególności w stosunków do podmiotów niepublicznych. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej w toku postępowań o zawarcie umów o udzielenie świadczeń zdrowotnych nie mogłyby bowiem skutecznie powoływać się na tajemnicę przedsiębiorstwa. Tymczasem tajemnica przedsiębiorstwa na bronić przedsiębiorstwo przed negatywnymi skutkami, jakie mogłoby dla prowadzonej przez nie działalności wywołać udzielenie w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej określonych informacji. Pogląd przyznający szpitalom potencjalną możliwość powoływania się na tajemnicę przedsiębiorcy przewidzianą w art. 5 ust. 2 u.d.i.p. prezentowany jest też w orzecznictwie sądowym.
Wyrok WSA z dnia 7 września 2017 r., II SA/Bk 308/17
Standard: 75257 (pełna treść orzeczenia)
Dominującym poglądem w orzecznictwie jest przyznanie szpitalom potencjalnej możliwości powoływania się na tajemnicę przedsiębiorcy przewidzianą w art. 5 ust. 2 u.d.i.p. (por. np.: wyroki NSA z 5 kwietnia 2013 r., I OSK 190, I OSK 193/13, z 25 listopada 2015 r., I OSK 1877/14, I OSK 1880/14). Przywołany przez skarżącego wyrok WSA w Szczecinie z dnia 10 października 2014 r., II SA/Sz 775/14 jest odosobniony, nie był również poddany kontroli instancyjnej.
Jawność i związany z nią dostęp do informacji publicznej mają wymuszać transparentność, uczciwość oraz legalność działania władzy publicznej i zapewnić społeczną kontrolę nad działaniami organów administracji publicznej i podmiotami gospodarującymi mieniem publicznym. Proces i sposób realizacji opieki leczniczej finansowanej ze środków publicznych musi być transparentny do granic kolizji z realnymi, regulowanymi prawem, innymi uprawnieniami (por. wyrok WSA w Szczecinie z 4 sierpnia 2016 r., II SA/Sz 592/16).
Warunkiem koniecznym do uznania tajemnicy przedsiębiorcy jest wskazanie konkretnych, posiadających wartość gospodarczą należących do niego informacji, które mają korzystać z poufności. Tajemnica przedsiębiorcy, będąca wyjątkiem od zasady jawności umów zawieranych przez jednostki sektora finansów publicznych, nie może być interpretowana w sposób rozszerzający, gdyż naruszałoby to przewidziane w art. 61 Konstytucji RP oraz u.d.i.p. prawo do informacji o działaniach władzy publicznej organów władzy publicznej (por. wyrok WSA w Gliwicach z 13 lipca 2016 r., IV SA/Gl 440/16).
Wyrok WSA z dnia 12 września 2016 r., II SA/Kr 747/16
Standard: 75264 (pełna treść orzeczenia)
Przepis art. 135 rozszerza ramy jawności informacji publicznej względem art. 5 ust. 1 i 2 u.d.i.p., bo zawęża granice ochrony przed dostępem do treści ofert. W tej materii można odwołać się do argumentów zamieszczonych w motywach uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 grudnia 2013 r., I OPS 8/13, dopuszczającej stosowanie przepisów u.d.i.p. do informacji niewymienionych w przepisie art. 135 ust. 2 ustawy o świadczeniach w zakresie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Mimo, iż odnosi się ona literalnie tylko do umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (podjęto ją w stanie prawnym, w którym przepis ten dotyczył tylko umów), to ma walor szerszy. Wyrażono w niej – zresztą za doktryną - m.in. pogląd, że ustawa o dostępie do informacji publicznej to tzw. ustawa "matka", ogólnie regulująca kwestie dostępu do informacji publicznej, stąd istnienie innych zasad i trybu dostępu do tych danych wyłącza stosowanie tej ustawy, ale tylko w zakresie regulowanym wyraźnie tymi ustawami. Uwzględniając treść wykładanej wówczas regulacji stwierdzono, iż art. 135 ust. 2 ustawy o świadczeniach określa dodatkowy sposób upubliczniania danych nią objętych, a sam przepis ma charakter szczególny i uzupełniający. Wywiedziono, iż przepis ten nie wyłączał udostępnienia innych informacji niż w nim określone, odnosząc tę konkluzję również do "nowego" stanu prawnego. Obecna regulacja art. 135 omawianej ustawy w zakresie jawności ofert, jak się wydaje, ma szerszy wymiar niż co do umów. Co prawda jawność jest tu regułą w obu wypadkach, wszak należy uwzględnić sposób udostępnienia danych. O umowach zamieszcza się informację na stronie internetowej obejmującą określone elementy (inne dane można więc uzyskać indywidualnie, lecz w granicach niechronionych), zaś oferty upublicznia się w całości z wyłączeniem jedynie danych objętych tajemnicą przedsiębiorcy i to w każdy (dowolny) sposób. Oznacza to, że wszelkie dane, poza tą tajemnicą winny być co do zasady dostępne i to w formach najbardziej szerokich, bo wgląd do ofert jest tylko jednym z wielu możliwych trybów, co wynika z użytego zwrotu "w szczególności" w art. 135 ust. 2 pkt 2 tej ustawy. Trzeba przy tym zważyć, że u.d.i.p. będzie miała jednak zastosowanie, przykładowo w kwestiach proceduralnych, a więc co do sposobu i formy udzielenia czy odmowy udzielenia informacji, ale już nie co do pozostałych trybów ochrony. Dlatego też niezasadne okazały się zarzuty naruszenia art. 135 ust. 1 i 2 ust. 2 pkt 2 ustawy o świadczeniach oraz art. 1 ust. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej w związku z tym przepisem, jak i art. 5 ust. 1 i 2 u.d.i.p.
Wyrok NSA z dnia 25 listopada 2015 r., I OSK 1880/14
Standard: 75260 (pełna treść orzeczenia)
Regulacje art. 135 ust. 1 i 2 u.ś.o.z. oraz przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej oraz przepisów ustawy o ochronie danych osobowych nie są zbudowane na znanej z teorii prawa regule przepisów ogólnych i szczególnych. Przepisy zawarte w tych aktach prawnych są przepisami komplementarnymi, czyli współistniejącymi, ergo każdorazowo należy ich zastosowanie rozpatrywać łącznie i indywidualizować. Oznacza to na gruncie tej sprawy, że przepis art. 135 u.ś.o.z. rozszerza ramy jawności informacji publicznej względem art. 5 ust. 1 i 2 u.d.i.p., bo zawęża granice ochrony przed dostępem do treści ofert.
W art. 135 ust. 1 u.ś.o.z. wyraźnie stanowi się o jawności ofert o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, nie zawężając zakresu przedmiotowego czy podmiotowego. Umieszczenie go w rozdziale "Postępowanie w sprawie zawarcia umów ze świadczeniodawcami", nie motywuje stanowiska skarżącego kasacyjnie, gdyż nie wyraża takiej woli ustawodawcy. Wynika raczej z zamiaru uporządkowania materii należącej do postępowania w przedmiocie zawarcia umów ze świadczeniodawcami, w tym uregulowania w tej samej jednostce systemowej aktu prawnego, również charakteru ofert i umów, jako że są one elementami tegoż postępowania. Trzeba tu też mieć na uwadze treść projektu nowelizacji ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, wedle którego celem zmian było zapewnienie transparentności działań w tej materii, a zatem poszerzenie ram jawności oferty. Chodzi wszak o szeroko pojętą kontrolę sposobu wydatkowania środków publicznych. Zresztą stanowisko zajęte przez autorkę skargi kasacyjnej jest w tym obrębie niekonsekwentne, co wynika z przytoczonych wywodów kasacji.
Wyrok NSA z dnia 25 listopada 2015 r., I OSK 1877/14
Standard: 75261 (pełna treść orzeczenia)