Granice prawa do tłumaczenia dokumentów; zakres niezbędnego tłumaczenia dla realizacji rzetelnego procesu (art. 72 § 3 k.p.k.)
Prawo oskarżonego do pomocy tłumacza, zasada lojalności (art. 72 k.p.k.) Prawo do tłumaczenia pisemnego "istotnych dokumentów" (art. 3 D. 2010/64)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Nie istnieje obowiązek przetłumaczenia i doręczenia oskarżonemu wszystkich bez wyjątku dokumentów procesowych, w tym - co do zasady - apelacji oskarżyciela. Jednak nie ulega wątpliwości, iż organ procesowy za każdym razem powinien rozważyć, czy przetłumaczenie danego dokumentu (czy jego fragmentu) jest konieczne w celu zapewnienia rzetelnego procesu. Winien to uczynić w tym celu, by zapewnić oskarżonemu, jak powyżej wykazano: „powzięcie wiedzy na temat toczącej się przeciwko niemu sprawy oraz umożliwiać mu obronę, zwłaszcza poprzez danie mu możliwości przedstawienia sądowi swojej wersji wydarzeń; zdolność do wykonywania swojego prawa do obrony; zrozumienie zarzutów i dowodów przeciwko niemu.
Art. 72 § 3 k.p.k. stanowi realizację minimalnych standardów demokratycznego systemu prawnego, w konsekwencji więc niedopełnienie przez sąd obowiązku wynikającego z tego przepisu narusza istotne elementy prawa do rzetelnego procesu (por. wyrok SN z dnia 22 marca 2007 r., V KK 190/06).
Z kolei w wyroku z dnia 24 lipca 2008 r., w sprawie V KK 28/08, Sąd Najwyższy stwierdził - „Wprawdzie środek odwoławczy, wniesiony przez stronę przeciwną od orzeczenia podlegającego doręczeniu z tłumaczeniem, nie figuruje w katalogu pism procesowych, do jakich doręczenia obliguje treść przepisu art. 72 § 3 k.p.k., tym niemniej na taką potrzebę może wskazywać wzgląd na zasadę lojalności procesowej, która - analogicznie, jak udostępnienie oskarżonemu, w znanym mu języku, podstawowego dokumentu, jakim jest wyrok - gwarantuje rzetelny przebieg procesu, a nadto w większym stopniu umożliwia mu realizację prawa do obrony na dalszym etapie procesu” (podobnie postanowienia SN: z dnia 4 kwietnia 2012 r., III KK 133/11; z dnia 8 października 2009 r., V KK 99/09).
W świetle art. 6 ust. 3 lit. e Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie. W sprawie D. przeciwko Szwecji (decyzja z dnia 5 stycznia 2010 r., nr skargi 13205/07, Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził - „Artykuł 6 ust. 3 lit. e) Konwencji stanowi, iż każdy oskarżony ma prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza. Prawo to ma zastosowanie nie tylko do ustnych wypowiedzi poczynionych na rozprawie, lecz także do dokumentów i postępowania przygotowawczego. Oznacza to, że oskarżony, który nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie ma prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza w odniesieniu do tłumaczenia pisemnego lub ustnego tych wszystkich dokumentów lub wypowiedzi z postępowania wszczętego przeciwko niemu, które musi rozumieć, lub które musi dostarczyć w języku używanym w sądzie, aby mógł korzystać z gwarancji rzetelnego procesu. Wskazany przepis nie idzie tak daleko, by wymagać pisemnego tłumaczenia wszelkich elementów dowodów pisemnych lub dokumentów urzędowych w procedurze. (…) Brzmienie tego przepisu sugeruje, iż ustna pomoc językowa może spełniać wymogi Konwencji. Należy jednakże wskazać, iż pomoc tłumacza ustnego powinna mieć taki charakter, by umożliwiać oskarżonemu powzięcie wiedzy na temat toczącej się przeciwko niemu sprawy oraz umożliwiać mu obronę, zwłaszcza poprzez danie mu możliwości przedstawienia sądowi swojej wersji wydarzeń. Wobec potrzeby zapewnienia, by prawo to było praktyczne i skuteczne, obowiązek spoczywający na właściwych organach władzy nie ogranicza się do wyznaczenia tłumacza [ustnego], lecz może także - jeżeli władze zostają powiadomione o szczególnych okolicznościach danej sprawy - rozciągać się na jakiś stopień późniejszej kontroli nad adekwatnością zapewnianego tłumaczenia.
Prawo do zapewnienia pomocy tłumacza wynika także z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym (OJ L 280, 26.10.2010, p. 1–7).
Dyrektywa ta w art. 3 ustanawia prawo do tłumaczenia pisemnego istotnych dokumentów w postępowaniu karnym, chociaż podobnie jak prawo polskie, nie wymaga tłumaczenia wszystkich bez wyjątku dokumentów, a jedynie tych mających istotne znaczenie procesowe:
1. „Państwa członkowskie zapewniają, aby podejrzanym lub oskarżonym, którzy nie rozumieją języka danego postępowania karnego, zapewniono w rozsądnym terminie tłumaczenie pisemne wszystkich dokumentów istotnych dla zapewnienia ich zdolności do wykonywania swojego prawa do obrony oraz do zagwarantowania rzetelności postępowania.
2. Istotne dokumenty obejmują wszelkie orzeczenia o pozbawieniu danej osoby wolności, każdy zarzut lub akt oskarżenia oraz każdy wyrok.
3. Właściwe organy decydują w każdej sprawie, czy jakiekolwiek inne dokumenty mają istotny charakter. Podejrzani lub oskarżeni, lub ich obrońca mogą przedstawić uzasadniony wniosek w tym zakresie.
4. Nie ma wymogu tłumaczenia fragmentów istotnych dokumentów, które nie mają znaczenia do celów umożliwienia zrozumienia przez podejrzanych lub oskarżonych zarzutów i dowodów przeciwko nim.
5. Państwa członkowskie zapewniają, aby zgodnie z procedurami w prawie krajowym podejrzani lub oskarżeni mieli prawo do zakwestionowania decyzji stwierdzającej brak potrzeby tłumaczenia dokumentów lub ich fragmentów, a kiedy tłumaczenie pisemne zostało zapewnione – możliwość złożenia skargi, że jakość tłumaczenia jest niewystarczająca, aby zagwarantować rzetelność postępowania.
6. (…) 7. W drodze wyjątku od zasad ogólnych ustanowionych w ust. 1, 2, 3 i 6, zamiast tłumaczenia pisemnego można przedstawić tłumaczenie ustne lub streszczenie ustne istotnych dokumentów, pod warunkiem, że takie tłumaczenie ustne lub streszczenie ustne pozostaje bez uszczerbku dla rzetelności postępowania”.
Jest faktem, że zarówno przepisy obowiązujące w polskim porządku prawnym, jak i dyrektywa 2010/64/UE oraz orzecznictwo ETPC, nie przewidują konieczności tłumaczenia całości akt sprawy karnej, a więc wszystkich bez wyjątku dokumentów postępowania karnego. Umożliwiają też pewnego rodzaju „konwalidację” braku przetłumaczenia dokumentów pisemnych w drodze przedstawienia ustnego streszczenia. Mimo to należało jednak uznać, że w realiach procesowych przedmiotowego postępowania doszło do naruszenia prawa skazanego do tłumacza, a więc i prawa do obrony w kontekście rzetelności postępowania odwoławczego. Zarzuty apelacji prokuratora zostały oskarżonemu jedynie odczytane i ustnie przetłumaczone, zaś sama apelacja (jej motywy) nie została nawet „streszczona”.
Wyrok SN z dnia 27 listopada 2020 r., V KK 518/19
Standard: 74698 (pełna treść orzeczenia)
Regulacja przepisu art. 72 § 3 k.p.k. spełnia rolę gwarancyjną oraz stanowi realizację minimalnych standardów demokratycznego systemu prawnego, zapewniającego osobie nie władającej językiem danego kraju udostępnienie jej podstawowych dokumentów procesowych w znanym jej języku. Z tego też względu, w dążeniu do zapewnienia realizacji wspomnianych standardów, w praktyce sądów z tłumaczeniem oskarżonemu doręcza się również inne niż wymienione w tym przepisie pisma procesowe, takie jak środki zaskarżenia wywiedzione przez oskarżyciela publicznego, czy też zapadające w toku postępowania postanowienia nie mieszczące się w kategoriach wskazanych w art. 72 § 3 k.p.k.. Do pism takich należy także zawiadomienie o terminie rozprawy lub posiedzenia doręczane w tłumaczeniu oskarżonym nie władającym językiem polskim w dostatecznym stopniu.
Akta sprawy nie dają podstaw do przyjęcia, że o kolejnych terminach rozpraw w niniejszej sprawie, poza pierwszym, oskarżony zawiadamiany był poprzez doręczenie mu zawiadomienia z tłumaczeniem. Uchybienia powyższe skutkować musiały uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Wyrok SO w Gliwicach z dnia 4 grudnia 2018 r., VI Ka 725/18
Standard: 84355 (pełna treść orzeczenia)