Wymagalność roszczenia o zwrot pożyczki, której spłata jest rozłożona w ratach

W umowie pożyczki strony mogą oznaczyć termin jej zwrotu. Świadczenia jednorazowe podzielne – do których zalicza się świadczenie z takiej umowy – mogą być oznaczone przez strony zarówno jako podlegające wykonaniu jednorazowo ‎w całości, jak i sukcesywnie w częściach (ratach).

W przypadku gdy strony przewidziały zwrot pożyczki w ratach, roszczenie o zwrot staje się wymagalne ‎z upływem terminów spełnienia świadczenia ustalonych dla poszczególnych rat. ‎Z upływem tych terminów rozpoczyna bieg przedawnienie (zob. wyrok SN ‎z 1 grudnia 2016 r., I PK 297/15).

Sąd Najwyższy w uchwale z 27 lipca 2021 r., ‎III CZP 17/21, przyjął wprost, że rozłożenie takiego jednorazowego świadczenia na raty skutkuje różnymi terminami rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczeń o zapłatę poszczególnych wymagalnych rat (art. 120 § 1 zd. 1 k.c.). Wyjaśnił, że w przypadku świadczeń terminowych, w tym jednorazowych płatnych w ratach, zapłata każdej z rat staje się wymagalna z upływem umownego terminu ich płatności. Upływ terminu płatności poszczególnych wymagalnych rat wiąże się również z rozpoczęciem biegu przedawnienia roszczeń o ich zapłatę ‎(art. 120 § 1 k.c.), bez względu na możliwość skorzystania przez wierzyciela ‎z innych uprawnień, w tym ewentualnego uprawnienia do wypowiedzenia umowy, która to czynność nie skutkuje ponownym postawieniem w stan wymagalności rat, które wcześniej stały się wymagalne.

Uchwała SN z dnia 10 maja 2023 r., III CZP 52/22

Standard: 74093 (pełna treść orzeczenia)

Rozłożenie świadczenia jednorazowego na raty skutkuje różnymi terminami rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń o zapłatę poszczególnych wymagalnych rat (art. 120 § 1 zd. 1 k.c.).

Rozłożenie świadczenia w postaci zwrotu kwoty pożyczki na raty nie kreuje po stronie biorącego pożyczkę obowiązku świadczeń okresowych. Spłata pożyczki w ratach nie jest więc świadczeniem okresowym w rozumieniu art. 118 k.c. (por. wyrok SN z 2 października 1998 r., III CKN 578/98). Świadczenie rozłożone na raty nadal pozostaje jednym świadczeniem (jednorazowym), tyle że spełnianym częściowo w ustalonych przez strony terminach, a całość świadczenia zostaje spełniona w chwili zapłaty ostatniej raty. W przypadku świadczenia kolejnych rat dochodzi każdorazowo do częściowego zaspokojenia długu, przez co ulega on stopniowemu umorzeniu.

Skoro z upływem terminu płatności danej raty biorący pożyczkę jest zobowiązany ją zapłacić, oznacza to, że wierzytelność dającego pożyczkę o zapłatę każdej z rat staje się wymagalna z upływem tego terminu. Nie ma bowiem podstaw do przyjęcia, że wierzyciel nie może dochodzić wymagalnych rat mimo braku wypowiedzenia całej umowy. Zatem niezapłacenie raty w terminie oznacza naruszenie obowiązku umownego (art. 471 k.c. i art. 481 k.c.), a dłużnik popada w stan nienależytego wykonania zobowiązania. W konsekwencji, wierzyciel może także dochodzić odsetek za opóźnienie, jak również realizować inne żądania wynikające z naruszenia umowy, w tym wypowiedzieć umowę pożyczki (art. 723 k.c.). Innymi słowy, o chwili, w której przedmiot pożyczki powinien być zwrócony, przesądza w pierwszej kolejności treść umowy.

W wypadku, gdy zwrot przedmiotu pożyczki oznaczony został przez strony umowy w częściach (ratach), to staje się on wymagalny z upływem terminów ustalonych dla poszczególnych rat, chyba że w umowie postanowiono inaczej (tak wyrok SN z 1 grudnia 2016 r., I PK 297/15).

Upływ terminu płatności danej raty oznacza, że roszczenie dającego pożyczkę o zapłatę tej raty staje się wymagalne i może być dochodzone na drodze sądowej, niezależnie od realizacji innych uprawnień wierzyciela, w tym wypowiedzenia umowy.

Brak spłaty raty świadczenia jednorazowego w terminie oznacza (przynajmniej) nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika, co uruchamia po stronie wierzyciela możliwość żądania odsetek za opóźnienie i, ewentualnie, występowanie z innymi żądaniami wynikającymi z naruszenia kontraktu. Sytuacja ta spełnia wszystkie właściwości stanu wymagalności roszczenia o zapłatę raty. Jednocześnie jest to zobowiązanie terminowe, zatem nie ma podstaw do przyjęcia, że nie rozpoczyna się bieg przedawnienia tego roszczenia.

Uchwała SN z dnia 27 lipca 2021 r., III CZP 17/21

Standard: 74094 (pełna treść orzeczenia)