Wada prawna rzeczy sprzedanej przez osobę nieuprawnioną (art. 169 k.p.c.)

Uprawnienia z rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej nie przysługują kupującemu w dobrej wierze, który nabył rzecz od osoby nieuprawnionej do rozporządzania nią i uzyskał jej własność na podstawie art. 169 § 1 k.c. Z chwilą skutecznego przeniesienia własności na nabywcę (art. 155 k.c.), rzecz ruchoma sprzedana przez nieuprawnionego przestaje być własnością osoby trzeciej. Kupujący, który nabył prawo własności od sprzedawcy, w tym również na podstawie art. 169 § 1 k.c., nie może korzystać z uprawnień z rękojmi za wady prawne, skoro takie wady nie występują.

Ocena, czy rzecz sprzedana dotknięta jest wadą prawną, ponieważ stanowi własność osoby trzeciej, następuje według stanu istniejącego po zawarciu umowy sprzedaży, gdyż wada ta ma dotyczyć rzeczy sprzedanej, a nie sprzedawanej. Powinna także istnieć w chwili korzystania przez kupującego z uprawnień z rękojmi.

W przypadku utraty rzeczy przez właściciela wbrew jego woli w warunkach objętych hipotezą art. 169 § 2 k.c., przejście własności na nabywcę w dobrej wierze nie następuje przed upływem okresu 3 lat od utracenia rzeczy przez jej dotychczasowego właściciela. Nawet jeżeli rzecz sprzedana była uprzednio skradziona właścicielowi, to działający w dobrej wierze nabywca może uzyskać jej własność w warunkach określonych w art. 169 § 2 k.c. Także wtedy nie ma podstaw do przyjęcia istnienia wady prawnej rzeczy sprzedanej i odpowiedzialności sprzedawcy na podstawie art. 556 § 2 k.c. W takiej sytuacji sprzedawca ponosi odpowiedzialność jedynie za jej wady fizyczne (zob. wyrok SN z 19 kwietnia 2002 r., V CKN 1136/00).

Nie przekonują bowiem podnoszone w wyroku Sądu Najwyższego z 24 lipca 2008 r., IV CSK 182/08, argumenty o charakterze funkcjonalnym i systemowym, uzasadniające wyłączenie stosowania tego przepisu z uwagi na cel tej regulacji, która ma chronić nabywcę, a nie zbywcę działającego‎w złej wierze. Nie ma normatywnego uzasadnienia przyznania kupującemu – realizującemu uprawnienie z rękojmi – uprawnienia do usunięcia skutków nabycia rzeczy na podstawie art. 169 § 1 k.c. jednostronną czynnością prawną (oświadczeniem woli). Pochodne nabycie prawa własności następuję bowiem ipso iure, automatycznie i niezależnie od jakichkolwiek innych czynników, poza wymienionymi w tym przepisie. Przeniesienie prawa własności rzeczy ruchomej na podstawie umowy zawartej z osobą nieuprawnioną (art. 169 § 1 k.c.), skutkuje tym, że to nabywca staje się jej właścicielem, może nią rozporządzać, co wyklucza istnienie wady prawnej.

Zmiana właściciela rzeczy nabytej na podstawie art. 169 § 1 k.c. działa też w interesie ogólnym i gwarantuje pewność obrotu. Nieuzasadnione jest zatem swobodne wyłączenie stosowania tego przepisu jednostronnym oświadczeniem osoby realizującej uprawnienia z rękojmi, tylko z tego względu, że nie chce on korzystać z ochrony gwarantowanej mu przez ustawodawcę. Nawet nadrzędny interes kupującego, chroniony przepisami rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, nie może prowadzić do usunięcia skutku, jakim jest przejście prawa własności, jeżeli nastąpiło to w warunkach określonych hipotezą art. 169 § 1 k.c. W takim wypadku należy uznać, że w dacie skorzystania z uprawnień przez kupującego rzecz sprzedana nie jest dotknięta wadą prawną – stanowi własność nabywcy, a nie osoby trzeciej.

Nie negując charakteru i funkcji przepisów o rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, która chroni przede wszystkim kupującego, nie ma uzasadnienia do rozszerzonej wykładni art. 556 § 2 k.c., wykraczającej poza literalne jego brzmienie i wykreowania normy kompetencyjnej uprawniającej nabywcę rzeczy sprzedanej do ograniczenia zakresu stosowania art. 169 § 1 k.c. jednostronnym oświadczeniem woli.

Wyrok SN z dnia 18 października 2023 r., II CSKP 1771/22

Standard: 81071 (pełna treść orzeczenia)

W wypadku przewidzianym w art. 169 § 1 k.c. z chwilą wydania rzeczy sprzedanej wada prawna znika. Własność rzeczy przechodzi bowiem na kupującego i rzecz przestaje już być własnością osoby trzeciej, co wyklucza traktowanie jej jako dotkniętej tą wadą. Inaczej natomiast może kształtować się stan prawny rzeczy sprzedanej, która została utracona przez właściciela wbrew jego woli w okolicznościach wskazanych w art. 169 § 2 k.c., gdyż w tym wypadku przejście własności na nabywcę w dobrej wierze nie następuje, o ile nie upłynął ochronny okres 3-letni od chwili utracenia rzeczy przez dotychczasowego właściciela - ten wypadek odnosi się do stanu faktycznego sprawy. To zaś oznacza, że dopiero z upływem tych trzech lat sprzedany powodowi samochód przestałby być własnością osoby trzeciej, co pozwoliłoby przyjąć w pewnych okolicznościach, że w chwili odstąpienia od umowy dotknięty był wadą fizyczną, a nie prawną. Brak zatem ustalenia daty kradzieży sprzedanego samochodu uniemożliwia ocenę, czy przed odstąpieniem przez powoda od umowy sprzedaży zostały spełnione przesłanki określone w art. 169 § 2 k.c. 

Wyrok SN z dnia 18 października 2018 r., IV CSK 323/17

Standard: 81074 (pełna treść orzeczenia)