Wada prawna rzeczy sprzedanej przez osobę nieuprawnioną (art. 169 k.p.c.)

Uprawnienia z rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej nie przysługują kupującemu w dobrej wierze, który nabył rzecz od osoby nieuprawnionej do rozporządzania nią i uzyskał jej własność na podstawie art. 169 § 1 k.c. Z chwilą skutecznego przeniesienia własności na nabywcę (art. 155 k.c.), rzecz ruchoma sprzedana przez nieuprawnionego przestaje być własnością osoby trzeciej. Kupujący, który nabył prawo własności od sprzedawcy, w tym również na podstawie art. 169 § 1 k.c., nie może korzystać z uprawnień z rękojmi za wady prawne, skoro takie wady nie występują.

Ocena, czy rzecz sprzedana dotknięta jest wadą prawną, ponieważ stanowi własność osoby trzeciej, następuje według stanu istniejącego po zawarciu umowy sprzedaży, gdyż wada ta ma dotyczyć rzeczy sprzedanej, a nie sprzedawanej. Powinna także istnieć w chwili korzystania przez kupującego z uprawnień z rękojmi.

W przypadku utraty rzeczy przez właściciela wbrew jego woli w warunkach objętych hipotezą art. 169 § 2 k.c., przejście własności na nabywcę w dobrej wierze nie następuje przed upływem okresu 3 lat od utracenia rzeczy przez jej dotychczasowego właściciela. Nawet jeżeli rzecz sprzedana była uprzednio skradziona właścicielowi, to działający w dobrej wierze nabywca może uzyskać jej własność w warunkach określonych w art. 169 § 2 k.c. Także wtedy nie ma podstaw do przyjęcia istnienia wady prawnej rzeczy sprzedanej i odpowiedzialności sprzedawcy na podstawie art. 556 § 2 k.c. W takiej sytuacji sprzedawca ponosi odpowiedzialność jedynie za jej wady fizyczne (zob. wyrok SN z 19 kwietnia 2002 r., V CKN 1136/00).

Nie przekonują bowiem podnoszone w wyroku Sądu Najwyższego z 24 lipca 2008 r., IV CSK 182/08, argumenty o charakterze funkcjonalnym i systemowym, uzasadniające wyłączenie stosowania tego przepisu z uwagi na cel tej regulacji, która ma chronić nabywcę, a nie zbywcę działającego‎w złej wierze. Nie ma normatywnego uzasadnienia przyznania kupującemu – realizującemu uprawnienie z rękojmi – uprawnienia do usunięcia skutków nabycia rzeczy na podstawie art. 169 § 1 k.c. jednostronną czynnością prawną (oświadczeniem woli). Pochodne nabycie prawa własności następuję bowiem ipso iure, automatycznie i niezależnie od jakichkolwiek innych czynników, poza wymienionymi w tym przepisie. Przeniesienie prawa własności rzeczy ruchomej na podstawie umowy zawartej z osobą nieuprawnioną (art. 169 § 1 k.c.), skutkuje tym, że to nabywca staje się jej właścicielem, może nią rozporządzać, co wyklucza istnienie wady prawnej.

Zmiana właściciela rzeczy nabytej na podstawie art. 169 § 1 k.c. działa też w interesie ogólnym i gwarantuje pewność obrotu. Nieuzasadnione jest zatem swobodne wyłączenie stosowania tego przepisu jednostronnym oświadczeniem osoby realizującej uprawnienia z rękojmi, tylko z tego względu, że nie chce on korzystać z ochrony gwarantowanej mu przez ustawodawcę. Nawet nadrzędny interes kupującego, chroniony przepisami rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, nie może prowadzić do usunięcia skutku, jakim jest przejście prawa własności, jeżeli nastąpiło to w warunkach określonych hipotezą art. 169 § 1 k.c. W takim wypadku należy uznać, że w dacie skorzystania z uprawnień przez kupującego rzecz sprzedana nie jest dotknięta wadą prawną – stanowi własność nabywcy, a nie osoby trzeciej.

Nie negując charakteru i funkcji przepisów o rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, która chroni przede wszystkim kupującego, nie ma uzasadnienia do rozszerzonej wykładni art. 556 § 2 k.c., wykraczającej poza literalne jego brzmienie i wykreowania normy kompetencyjnej uprawniającej nabywcę rzeczy sprzedanej do ograniczenia zakresu stosowania art. 169 § 1 k.c. jednostronnym oświadczeniem woli.

Wyrok SN z dnia 18 października 2023 r., II CSKP 1771/22

Standard: 81071 (pełna treść orzeczenia)

W wypadku przewidzianym w art. 169 § 1 k.c. z chwilą wydania rzeczy sprzedanej wada prawna znika. Własność rzeczy przechodzi bowiem na kupującego i rzecz przestaje już być własnością osoby trzeciej, co wyklucza traktowanie jej jako dotkniętej tą wadą. Inaczej natomiast może kształtować się stan prawny rzeczy sprzedanej, która została utracona przez właściciela wbrew jego woli w okolicznościach wskazanych w art. 169 § 2 k.c., gdyż w tym wypadku przejście własności na nabywcę w dobrej wierze nie następuje, o ile nie upłynął ochronny okres 3-letni od chwili utracenia rzeczy przez dotychczasowego właściciela - ten wypadek odnosi się do stanu faktycznego sprawy. To zaś oznacza, że dopiero z upływem tych trzech lat sprzedany powodowi samochód przestałby być własnością osoby trzeciej, co pozwoliłoby przyjąć w pewnych okolicznościach, że w chwili odstąpienia od umowy dotknięty był wadą fizyczną, a nie prawną. Brak zatem ustalenia daty kradzieży sprzedanego samochodu uniemożliwia ocenę, czy przed odstąpieniem przez powoda od umowy sprzedaży zostały spełnione przesłanki określone w art. 169 § 2 k.c. 

Wyrok SN z dnia 18 października 2018 r., IV CSK 323/17

Standard: 81074 (pełna treść orzeczenia)

W świetle ustabilizowanych poglądów (por. np. wyrok SN z dnia 18 grudnia 1996 r., I CKN 27/96, wyrok z dnia 24 września 2003 r., III CKN 356/01), w polskim systemie prawnym nie obowiązuje zakaz zbywania rzeczy cudzej, skoro liczne przepisy przewidują i sankcjonują skutki takiej czynności (np. art. 169 § 1 k.c., art. 556 § 2 k.c., art. 1028 k.c. albo art. 5 u.k.w.h.).

Sprzedaż rzeczy przez niewłaściciela powoduje zbycie rzeczy obciążonej wadą prawną w rozumieniu art. 556 § 2 k.c.

Istnienie wad sprzedanej rzeczy, nawet wówczas kiedy zostały podstępnie zatajone, nie pociąga za sobą nieważności umowy, co wynika z regulacji zawartej w przepisach o rękojmi.

W konsekwencji, skoro w świetle art. 58 § 1 k.c. nie powoduje nieważności jako sprzeczna z prawem, sprzedaż rzeczy cudzej, nie może także uzasadniać poglądu o sprzeczności z prawem lub o obejściu prawa jako celu umowy nieprzestrzeganie przez sprzedawcę norm prawnych, które wskazywały na utratę przez niego prawa własności przedmiotu sprzedaży.

Wyrok SN z dnia 20 listopada 2009 r., III CSK 56/09

Standard: 29363 (pełna treść orzeczenia)

Sprzedaż rzeczy cudzej przez osobę nieuprawnioną stanowi transakcję dotyczącą rzeczy dotkniętej wadą prawną w momencie sprzedaży. Nabywca podlegający ochronie przewidzianej w art. 169 § 1 k.c. może powołać się na wadę prawną zakupionej rzeczy polegającą na tym, że rzecz stanowi własność osoby trzeciej.

Celem art. 169 § 1 k.c. jest polepszenie położenia nabywcy w dobrej wierze, a nie utrudnienie mu wykorzystania instrumentów prawnych umożliwiających uwolnienie się z więzów nieudanej umowy, dostępnych w wypadku, gdyby takiej ochrony nie miał. Jeżeli zatem nabywca, podlegający ochronie przewidzianej w art. 169 k.c. nie chce z niej korzystać - obojętne czy dla uniknięcia pokrzywdzenia dotychczasowego właściciela, czy z obawy przez jego ewentualnymi roszczeniami i wiążącą się z tym niepewnością uzyskanych praw - i dąży do unicestwienia czynności prawnej, na podstawie której nabył rzecz, może powołać się na wadę prawną zakupionej rzeczy.

Odstąpienie od umowy sprzedaży, które spowoduje stan, jakby umowa nie została zawarta, uchyli skutki działania art. 169 § 1 k.c. Jedną z przesłanek koniecznych do wprowadzenia zmian własnościowych na podstawie tego przepisu jest bowiem zawarcie ważnej umowy zbycia rzeczy (por. orz. SN z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1340/00).

Wyrok SN z dnia 24 lipca 2008 r., IV CSK 182/08

Standard: 53708 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Żaden obowiązujący przepis prawa nie ustanawia w sposób pozytywny zakazu zbywania rzeczy cudzej; przeciwnie, w ustawie można znaleźć wiele przepisów, które zbycie rzeczy przez niewłaściciela wprost przewidują i sankcjonują (np. art. 92 § 2, art. 169 § 1, art. 556 § 2, art. 765, 787 § 2 lub art. 1028 k.c. albo art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.).

Nigdzie nie została skodyfikowana - powoływana przez powodów - zasada nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet, i jeśli ona funkcjonuje, to jako norma niepisana, wynikająca raczej z tradycji i ducha przyjętego porządku prawnego. Poza tym zasada nemo plus iuris rzutuje na skutki umowy, nie zaś na jej ważność, w odniesieniu do prawa własności oznacza bowiem tylko to, że własność może skutecznie przenieść na nabywcę tylko właściciel.

Brak po stronie sprzedawcy przymiotu właściciela jest wadą prawną w rozumieniu art. 556 § 2 k.c., istnienie zaś wady rzeczy, nawet zatajonych podstępnie, nie powoduje nieważności umowy z mocy art. 58 k.c., skoro bowiem instytucja rękojmi za wadę została w kodeksie cywilnym unormowana odrębnie, to skutki zawarcia umowy sprzedaży rzeczy wadliwej należy oceniać według przepisów o rękojmi, bez potrzeby sięgania do ogólnych przepisów o nieważności umowy (por. np. orz. SN z dnia 27 maja 1949 r. Wa.C. 40/49 oraz wyrok SN z dnia 30 października 1969 r. II CR 430/69).

Wyrok SN z dnia 18 grudnia 1996 r., I CKN 27/96

Standard: 29364 (pełna treść orzeczenia)

Dokonanie przez nabywcę samochodu jego przewłaszczenia na rzecz banku w celu zabezpieczenia pobranego kredytu nie stanowi przeszkody w dochodzeniu odszkodowania od zbywcy w razie ujawnienia, że samochód pochodził z kradzieży i został zwrócony osobie uprawnionej.

Uchwała SN z dnia 28 września 1995 r., III CZP 125/95

Standard: 28300 (pełna treść orzeczenia)

Osoba, która w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej pośredniczyła na rzecz obu stron przy zawieraniu umowy sprzedaży, odpowiada za szkodę poniesioną przez kupującego wskutek wady prawnej nabytego samochodu, o której wiedziała lub - po zapoznaniu się z dokumentami i dokonaniu zwykłego przeglądu tego pojazdu - z łatwością mogła ją wykryć.

Uchwała SN z dnia 18 grudnia 1990 r., III CZP 67/90

Standard: 32838 (pełna treść orzeczenia)