Majątki opuszczone i poniemieckie

Uznanie majątku za opuszczony miało też takie znaczenie, że mogło być podstawą nabycia nieruchomości z mocy prawa przez Skarb Państwa (inną właściwą instytucję czy organizację) przez 10-letnie przemilczenie (por. art. 34 Dekretu), liczone od końca roku kalendarzowego, w którym wojna została ukończona, tj. od dnia 31 grudnia 1945 r. (por. uchwała SN z dnia 25 lutego 1987 r., III CZP 2/87). Również orzekanie w tym przedmiocie należało do właściwości sądów (por. uchwała całej Izby Cywilnej SN z dnia 24 maja 1956 r., 1 CO 9/56, uchwały SN z dnia 25 lutego 1987 r., III CZP 2/87 i z dnia 5 grudnia 2014 r., III CZP 98/14).

W orzecznictwie możliwość nabycia nieruchomości przez przemilczenie była ujmowana bardzo wąsko, przyjmowano bowiem, że wniosek o przywrócenie posiadania albo żądanie wydania rzeczy przerywały, w razie uwzględnienia, jego bieg (por. uchwała całej Izby Cywilnej SN z dnia 24 maja 1956 r., 1 CO 9/56, por. też uchwała SN z dnia 22 czerwca 2016 r., III CZP 28/16 i postanowienie SN z dnia 18 lutego 2015 r., I CSK 85/14), podobnie jak wyrażenie przez właściciela woli odzyskania swego prawa i jej zrealizowanie przez wejście w posiadanie przedmiotu swej własności, choćby przez jednostronne zawładnięcie (por. por. uchwała całej Izby Cywilnej SN z dnia 24 maja 1956 r., 1 CO 9/56), przy czym ostatecznie w orzecznictwie zwyciężył pogląd, że raz przerwany bieg przemilczenia nie mógł rozpocząć się na nowo (por. wyrok SN z dnia 20 maja 1965 r., II CR 138/65), w związku z czym w rachubę wchodziło jedynie nabycie nieruchomości przez zasiedzenie na zasadach ogólnych (por. uchwała SN z dnia 28 lutego 1994 r., III CZP 10/94, wyrok SN z dnia 19 września 2002 r., II CK 51/02 oraz postanowienia SN z dnia 21 marca 2013 r., III CSK 204/12 i z dnia 16 grudnia 2014 r., III CSK 42/14). Co więcej, w orzecznictwie wyjaśniono, że uznanie przez organy likwidacyjne (finansowe), iż nieruchomość jest mieniem opuszczonym, nie wyłącza możności ustalenia przez Sąd, że nieruchomość ta w rzeczywistości nie stanowi majątku opuszczonego w rozumieniu Dekretu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1965 r., I CR 4/65, nie publ.), co pozostawało w zgodzie z § 6 Rozporządzenia, który stanowił, iż „Do ustalania, czy dany majątek jest opuszczony lub poniemiecki, powołane są wyłącznie urzędy likwidacyjne. Ustalenie to nie narusza uprawnień osób zainteresowanych do dochodzenia swych roszczeń w drodze sądowej” (por. uchwała (7) SN z 7 lutego 1959 r., I CO 32/58).

Wyrok SN z dnia 19 czerwca 2019 r., II CSK 288/18

Standard: 55417 (pełna treść orzeczenia)

Nabycie przez Skarb Państwa na podstawie art. 34 ust. 1 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz.U. Nr 13, poz. 87 ze zm.) nieruchomości stanowiącej w dniu 1 września 1939 r. własność gminy żydowskiej nie wyłącza możliwości uznania tej nieruchomości za przejętą przez Państwo w rozumieniu art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1798).

Uchwała SN z dnia 22 czerwca 2016 r., III CZP 28/16

Standard: 47563 (pełna treść orzeczenia)