Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych (art. 12 u.k.w.h.)

Zgodnie z art. 12 ust. 1 u.k.w.h. o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu. Natomiast według art. 29 u.k.w.h. wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu. Celem tego przepisu jest zapobieganie negatywnym skutkom opóźnienia rozpoznania wniosku o wpis i uniezależnienie skutków materialnoprawnych od przypadkowej kolejności rozstrzygania wniosków. Zasada wstecznego działania wpisu ma zastosowanie także do wpisów konstytutywnych, z tym, że taki skutek wywołuje dopiero prawomocność wpisu (zob. uchwały SN: z 9 marca 1995 r., III CZP 149/94; z 21 maja 2002 r., III CZP 29/02). Zasada ta dotyczy też powstania hipoteki (tak postanowienie SN z 10 maja 2021 r., II CSKP 110/21).

Oznacza to, że o pierwszeństwie hipotek nie decyduje chwila ich ustanowienia, ani dokonania wpisów (ich uprawomocnienie się), ale kolejność złożenia wniosków. Nie ulega więc wątpliwości, że stosownie do art. 12 ust. 1 w zw. z art. 29 u.k.w.h. hipoteka umowna wpisana na rzecz skarżącego ma pierwszeństwo przed hipoteką przymusową ustanowioną na rzecz F., skoro skarżący złożył wniosek o wpis hipoteki 5 sierpnia 2011 r., a więc 15 miesięcy przed spółką F. (5 listopada 2012 r.). W tym kontekście nie ma znaczenia, pod którą pozycją została wpisana hipoteka przysługująca skarżącemu.

Ponadto sąd wieczystoksięgowy, rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej, związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu (uchwała SN (7) z 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09, , zob. też np. postanowienie SN z 28 października 2015 r., II CSK 769/14). Z tego względu przeniesienia własności nieruchomości (prawa użytkowania wieczystego) dokonane po skutecznym złożeniu wniosku o wpis hipoteki obciążającej tę nieruchomość, nie stanowi przeszkody do uwzględnienia wniosku i dokonania wpisu tej hipoteki (zob. postanowienie SN z 13 marca 2009 r., II CSK 532/08).

Skoro o pierwszeństwie hipotek rozstrzyga kolejność złożenia wniosków (art. 12 ust. 1 w zw. z art. 29 u.k.w.h.), a ocena zasadności wniosku jest dokonywana według stanu rzeczy istniejącego w chwili złożenia wniosku, to kolejność rozpoznania wniosków i stan rzeczy istniejący w chwili dokonywania wpisu pozostaje bez znaczenia. Nie decyduje bowiem o pierwszeństwie hipoteki, ani o innych istotnych z perspektywy wierzycieli hipotecznych okolicznościach.

Postanowienie SN z dnia 5 kwietnia 2023 r., II CSKP 1624/22

Standard: 71575 (pełna treść orzeczenia)