Pozostawienie przewłaszczonej rzeczy we władaniu dłużnika

W umowie przewłaszczenia na zabezpieczenie strony mogą postanowić, że dłużnik - zbywca zatrzyma przewłaszczoną rzecz, oznaczoną co do tożsamości, w swoim posiadaniu i będzie niej korzystał w sposób uzgodniony z wierzycielem (por. wyrok SN z 19 listopada 1992 r., II CRN 87/92).

Wyrok SN z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 360/10

Standard: 71057 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, zapoczątkowane uchwałą całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1948 r., C. Prez. 18/48, wpisaną do księgi zasad prawnych, i potwierdzone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1992 r., II CRN 87/92 oraz w innych orzeczeniach, w myśl którego zabezpieczenie wierzytelności przez przeniesienie na wierzyciela prawa własności rzeczy ruchomej z równoczesnym ustanowieniem zobowiązania wierzyciela do korzystania z prawa własności tylko w granicach umowy stron jest dopuszczalne.

Dopuszczalne jest zatem pozostawienie przewłaszczonej rzeczy we władaniu dłużnika na warunkach określonych w umowie, co przy braku dostatecznego uzewnętrznienia przysługującego wierzycielowi przymiotu własności rodzić może niepewność w odniesieniu do stanu majątku dłużnika, godzić w bezpieczeństwo obrotu, a nade wszystko w interes innych wierzycieli. Niebezpieczeństwo nadużyć na tym tle, zwłaszcza w następstwie kontraktów zawieranych dla pozoru, sprawia, że umowa przewłaszczenia na zabezpieczenia musi być poddana wnikliwej ocenie, w pierwszym rzędzie co do zgodności z zasadami obrotu. Jeżeli bowiem jest ona jednym ze sposobów przeniesienia własności, to stosownie do treści art. 155 k.c. bezpośrednie skutki z nią związane pozostają w zależności od tego, czy rzecz zbywana określona została tylko co do gatunku, czy też co do tożsamości. Tylko w tym drugim wypadku można mówić o zmianie właściciela równocześnie z zawarciem umowy (art. 155 § 1 k.c.).

Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do gatunku niezbędne jest przeniesienie posiadania. Dopóki zatem rzecz taka znajduje się we władaniu zbywcy, zachowuje on jej własność, w czym sprzyja mu domniemanie, że czyni to w zakresie przysługującego mu prawa (art. 341 k.c.).

Postanowienie SN z dnia 15 lutego 2001 r., II CKN 385/00

Standard: 71055 (pełna treść orzeczenia)

Zabezpieczenie wierzytelności może nastąpić na podstawie samej umowy o przewłaszczenie (art. 155 k.c.). Na podstawie takiej umowy dłużnik-zbywca może zatrzymać przewłaszczoną rzecz, oznaczoną co do tożsamości, w swoim posiadaniu - w charakterze uzgodnionym z wierzycielem.

Na gruncie obowiązującego prawa umowa o przeniesienie własności jest czynnością prawną kauzalną. Ważność umowy zależy od istnienia podstawy prawnej przysporzenia, choć sama causa nie musi być ujawniona w treści czynności prawnej. Przewłaszczenie na zabezpieczenie ma własną przyczynę przysporzenia, którą jest zabezpieczenie wierzycielowi jego należności (causa cavendi).

Przewłaszczenie na zabezpieczenie stanowi rzeczywiste przeniesienie własności, a jego ocena prawna musi być dokonana na podstawie art. 155 i nast. k.c. Sytuacja przedstawia się zatem inaczej w odniesieniu do rzeczy oznaczonych co do tożsamości, a inaczej co do rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku.

Według kodeksu cywilnego do przeniesień własności rzeczy oznaczonych co do tożsamości nie jest wymagane przeniesienie posiadania. Dla celów zabezpieczenia wierzytelności wystarczy zatem sama umowa o przewłaszczenie. Na podstawie umowy dłużnik-zbywca może zatrzymać jednocześnie, tak jak nastąpiło to w umowach stron, przewłaszczone rzeczy w swoim władaniu w charakterze uzgodnionym przez strony.

W umowie stron znalazły się postanowienia zawierające zobowiązanie wierzyciela, że po całkowitym spłaceniu kredytu przez dłużnika przeniesie z powrotem własność rzeczy na kredytobiorcę. Tego rodzaju zobowiązanie w niczym jednak nie ogranicza prawa własności wierzyciela, któremu przysługują wszelkie uprawnienia przewidziane w art. 140 k.c.

Zobowiązanie do zwrotnego przeniesienia własności staje się skuteczne dopiero po ziszczeniu się warunku zawieszającego, jakim jest spełnienie należności przez dłużnika.

Wyrok SN z dnia 19 listopada 1992 r., II CRN 87/92

Standard: 33332 (pełna treść orzeczenia)