Osadzenie w przeludnionej celi

Do istoty osadzenia w jednostce penitencjarnej należy pewne ograniczenie praw i wolności. Trudno oczekiwać, aby warunki bytowe, sanitarne i socjalne panujące w jednostkach penitencjarnych mogły odpowiadać warunkom, które dana osoba może samodzielnie kreować pozostając na wolności. Kara pozbawienia wolności stanowić ma pewną dolegliwość. Obowiązkiem władz publicznych jest jednak zapewnienie osadzonemu humanitarnego wykonania kary pozbawienia wolności, z poszanowaniem jego godności, praw i wolności obywatelskich. Ograniczenie tych wolności może wynikać z przepisów prawa i wydanego na ich podstawie prawomocnego orzeczenia. Powód powinien mieć w związku z powyższym świadomość, iż warunki panujące w jednostkach penitencjarnych odbiegać będą od przyjętych przez niego standardów bytowych.

W przedmiotowej sprawie powód uzasadniając żądanie wskazał, że osadzono go w przeludnionych celach, które nie były dostatecznie oświetlone, nie zapewniały warunków do utrzymania higieny osobistej oraz intymności przy korzystaniu z czynności sanitarnych. Dodatkowo podniósł, iż podczas odbywania kary pozbawienia wolności nie zapewniono mu odpowiedniej opieki medycznej oraz, że na skutek ww. działań i zaniechań doszło do zachorowania przez niego na żółtaczkę oraz astmę.

Zdaniem Sądu niezapewnienie przez Państwo osadzonym w jednostkach penitencjarnych minimalnych norm powierzchniowych nie może być stanem, który zasługuje, na aprobatę. Naruszenia te nie przybrały jednak w ocenie Sądu takiego stopnia, który uzasadniałby przyznanie powodowi z tego tytułu zadośćuczynienia. Sąd podzielił pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 października 2007 r., II CSK 269/07), zgodnie z którym samo osadzenie w przeludnionej celi nie jest wystarczającą podstawą do uwzględnienia żądania zasądzenia zadośćuczynienia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, zgodnie z którym Sąd nie ma obowiązku zasądzenia zadośćuczynienia w każdym przypadku naruszenia dóbr osobistych (por. wyrok SN z dnia 19 kwietnia 2006 r., II PK 245/05).

Zasądzenie zadośćuczynienia ma charakter fakultatywny i od oceny Sądu opartej na analizie okoliczności konkretnej sprawy zależy przyznanie pokrzywdzonemu ochrony w tej formie. Podstawowym kryterium decydującym o możliwości zasądzenia zadośćuczynienia winien być m.in. stopień winy naruszyciela, rodzaj naruszonego dobra oraz poczucie pokrzywdzenia poszkodowanego.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002 r., V CKN 1581/00 wskazano także, iż decyzja o zasądzeniu zadośćuczynienia winna być poprzedzona także zbadaniem nasilenia złej woli naruszyciela i celowości zastosowania tego środka. Odnosząc się do kwestii winy, tej przesłanki odpowiedzialności za niezapewnienie osadzonym warunków metrażowych zgodnych z art. 110 § 2 KKW upatrywać należy poza jednostkę organizacyjną. Jednostka ta pomimo przepełnienia, nie może odmówić przyjęcia skazanego, a gospodarkę finansową prowadzi w oparciu o prawo budżetowe.

W ocenie Sądu nie jest zasadne roszczenie powoda w zakresie żądania zaniechania działań naruszających dobra osobiste powoda, tj. do przeniesienia go do jednostki lub celi, w której jego dobra osobiste nie byłyby zagrożone, a także w zakresie przeproszenia za naruszenie jego dóbr osobistych. Sąd wskazał, że rozmieszczenie osadzonych jest wynikiem działań podejmowanych przez administrację jednostek penitencjarnych i uzależnione jest od możliwości technicznych i organizacyjnych tych jednostek. Z analizy materiału dowodowego zebranego w niniejszej sprawie wynika, że skala przeludnienia w jednostkach penitencjarnych ulega stopniowemu zmniejszeniu na przestrzeni kolejnych lat, zaś poszczególne jednostki penitencjarne podejmują kroki mające na celu stworzenie optymalnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności. Stopień natężenia naruszenia dobra osobistego powoda w postaci jego godności przez okresowe osadzanie go w przeludnionych celach, nie uzasadnia uwzględnienia powyższego żądania, zwłaszcza, że takie działania pozwanego nie mają charakteru represji skierowanej wyłącznie do powoda, a spowodowane są sytuacją gospodarczą Państwa i ograniczonymi możliwościami finansowymi.

Odnośnie żądania złożenia przez pozwanego oświadczenia o określonej treści Sąd wskazał, iż w niniejszej sprawie w istocie powód okresowo przebywał w przeludnionych celach, jednakże okoliczność ta nie miała natężenia ani charakteru uzasadniającego przyjęcie, że warunki te nie spełniają standardów "cywilizowanego państwa". Nadto, powyższe nie było celowym działaniem pozwanego, nacechowanym jakąkolwiek złą wolą. Jak już podkreślono takie warunki odbywania bezwzględnej kary pozbawienia wolności były spowodowane ograniczeniami finansowymi i technicznymi, a jednocześnie koniecznością egzekwowania wydawanych wyroków.

Nie każde naruszenie dóbr osobistych prowadzi do skutecznego żądania zadośćuczynienia, którego przyznanie zależy od wielu różnych okoliczności, w tym między innymi od długotrwałości przebywania w przeludnionej celi, uciążliwości z tym związanych, poczucia krzywdy i jego stopnia oraz od pozostałych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, które mogą zwiększać poczucie krzywdy lub je osłabiać, a nawet sprawiać, że w ogóle nie powstało (por. uz. postanowienia SN z dnia 07 grudnia 2011 r., V CSK 113/11).

Jakkolwiek przyjąć należy, że umieszczenie osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na osadzonego mniejszej niż 3 m2 może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia jej dóbr osobistych, a odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 448 KC za krzywdę wyrządzoną tym naruszeniem nie zależy od jego winy (tak SN w uchwale z dn. 18.10.2011 r., III CZP 25/11), jednak nie zmienia to faktu, że przesłanką przyznania zadośćuczynienia jest, zgodnie z art. 448 KC, doznanie przez osadzonego krzywdy, a jej ustalenie i ocena rozmiaru należy do sądu orzekającego, uwzględniającego wszystkie okoliczności konkretnej sprawy (tak SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 grudnia 2011 r., V CSK 21/11).

Wyrok SA w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2015 r., VI ACa 788/14

Standard: 4877 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności stanowi, że nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu. Powstaje więc pytanie, czy osadzenie powoda w celi, której powierzchnia nie gwarantowała zapewnienia mu minimum trzech metrów kwadratowych, a nieznacznie jedynie odbiegała od tej normy, spełnia przesłanki nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 września 2012 r. (II CSK 51/12) wyraził pogląd, że umieszczenie osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na osadzonego mniejszej niż 3 m2 może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenie dóbr osobistych osadzonego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego każdy przypadek niezapewnienia osadzonemu minimum powierzchni mieszkalnej w celi należy rozpatrywać indywidualnie. Okolicznością determinującą ocenę stanu faktycznego konkretnej sprawy nie może być fakt powszechnie znany, że w polskich jednostkach penitencjarnych permanentnie panuje stan przeludnienia, ponieważ skutki przeludnienia mają dotyczyć osoby występującej o ochronę sądową jej dóbr osobistych.

Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że przyjęcie poglądu wyrażonego w wyżej przywołanym wyroku Sądu Najwyższego (II CSK 51/12) byłoby to równoznaczne z odrzuceniem możliwości uwzględnienia jakichkolwiek innych, występujących w konkretnej sprawie, okoliczności i z nieuzasadnionym pozbawieniem sądu swobody jurysdykcyjnej.

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 9 kwietnia 2013 r., w sprawie 36228/06 K. v. P. dopuścił możliwość przyjęcia braku naruszenia art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w sytuacji, gdy osadzenie pozbawionego wolności w przeludnionej celi (2 m2 i 2,6 m2 na osobę) miało charakter krótkotrwały. W ocenie Sądu Apelacyjnego różnica o 0,15 m2 między zapewnioną powodowi w Areszcie Śledczym W., a powierzchnią wynikającą z art. 110 KKW uprawnia do stwierdzenia, że owa „dolegliwość” nie przekraczała tej, jaka nieuchronnie wiąże się z pozbawieniem wolności i nie stanowi przejawu nieludzkiego, czy poniżającego traktowania powoda. Tak więc, zdaniem Sądu Apelacyjnego stan faktyczny niniejszej sprawy nie daje podstaw do uznania, że zostały naruszone dobra osobiste powoda, co uzasadniałoby jego roszczenie o zasądzenie zadośćuczynienia.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 30 czerwca 2014 r., VI ACa 1610/13

Standard: 4878 (pełna treść orzeczenia)