Wpływ zmiany wykładni przepisu na ważność i skuteczność czynności prawnych dokonanych przed zmianą rozumienia przepisu

Treść normy prawnej podlega dekodowaniu z uwzględnieniem szeregu czynników, w tym powszechnie stosowanej praktyki jej stosowania i wykładni przyjmowanej w orzecznictwie. Zasadniczo należy uznać, że norma prawna ma taką treść, jaka jest dekodowana z przepisu zgodnie z ustaloną praktyką, gdy jest ona jednolita i konsekwentna. Przyjęcie po wielu latach odmiennej praktyki na skutek orzeczeń Sądu Najwyższego i następnie jej utrwalenie nie oznacza, iż praktyka wcześniejsza nie stanowiła o zrekonstruowaniu w ówczesnych realiach normy o określonej treści. Przeciwnie, zmiana w tym zakresie dokonana w orzecznictwie (w analizowanym w niniejszej sprawie zakresie w judykatach Sądu Najwyższego z lat 2002-2003) ma w tym znaczeniu charakter prawotwórczy i jako taka nie może być równoznaczna z ustaleniem brzmienia normy ze skutkiem rozciągającym się na czas, w którym przyjmowano jej odmienną treść, choćby ta następnie została w istocie wskutek zmiany praktyki orzeczniczej zmodyfikowana. Następczo zrekonstruowanie odmiennej od wcześniej przyjmowanej powszechnie treści normy prawnej nie może działać ze skutkiem wstecznym, a w konsekwencji nie może otwierać eo ipso drogi do podważenia aktów stosowania prawa przyjmowanych w przeszłości na podstawie wówczas uznawanej za prawidłową (właściwą) wykładni i ustalenia treści normy prawnej. W tym zakresie, tj. co do mozliwości podważenia skutków ukształtowania treści norm prawnych z mocą wsteczną, monopol zasadniczo przysługuje Trybunałowi Konstytucyjnemu, który jako jedyny organ władzy sądowniczej władny jest samodzielnie określić skutki orzeczeń o hierarchicznej niezgodności norm przy odpowiednim ustaleniu ich treści (w tym w ramach tzw. orzeczeń zakresowych i interpretacyjnych). Kompetencja TK w tym przypadku została zakotwiczona w normach rangi konstytucyjnej, i jako taka nie może być przypisywana jakiemukolwiek innemu organowi władzy sądowniczej. Jest to rozwiązanie w sferze stosowania prawa w świetle norm konstytucyjnych wyjątkowe, które nie może być traktowane jako wyraz ogólnej kompetencji organów władzy sądowniczej co do dopuszczalności kształtowania skutków wstecznych określonego ukształtowania treści normy prawnej. Przyjęcie odmiennego założenia, a w istocie swoistej kompetencyjnej metanormy intertemporalnej, pozostawałoby w rażącej sprzeczności z fundamentami ustrojowymi państwa, w tym zasadą państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) i wywodzoną z niej zasadą pewności prawa.

Wyrok SN z dnia 7 lutego 2023 r., II CSKP 432/22

Standard: 71520 (pełna treść orzeczenia)

Na funkcjonującą normę prawną składa się zarówno treść przepisu, jak i jego rozumienie w praktyce stosowania prawa

Zmiana dotychczasowej wykładni przepisu i jego nowe rozumienie nie działają wstecz, zgodnie z zasadą lex retro non agit, a zatem zmiana dotychczasowej wykładni przepisu prawa nie prowadzi do nieważności lub bezskuteczności czynności prawnych dokonanych w czasie, gdy obowiązywało inne jego rozumienie i zgodnie z nim czynności te zostały dokonane.

Zasada powyższa dominuje w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, przyjmującego działanie nowej wykładni na przyszłość (por. m.in. orzeczenia z dnia 8 kwietnia 1976 r. 43/75, z dnia 15 grudnia 1995 r. w sprawie C-415/93, ECR 1995, i z dnia 27 września 2006 r. SPI T-59/02 i T- 329/01) oraz w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (por. m.in. orzeczenia z dnia 22 listopada 1995 r. J 20190/92, z dnia 15 listopada 1996 r. w sprawie Cantoni p-ko Francji, 1996-V, i z dnia 22 czerwca 2000 r. w sprawie Coeme i in. p-ko Belgii, 2000-VII).

Także Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wyraził stanowisko, że nadawanie mocy wstecznej nowej wykładni przepisu prawa, na podstawie którego doszło do nabycia określonego prawa, godzi w zasadę pewności prawa, zaufania w stosunkach między obywatelem a państwem oraz w zasadę ochrony praw nabytych (porównaj między innymi wyroki z dnia 2 marca 1993 r. K. 9/93, z dnia 24 maja 1994 r. K 1/94 i z dnia 14 czerwca 2000 r. P 3/00).

Również w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje stanowisko, że pewność prawa wymaga, by także w razie późniejszej zmiany przepisu prawa lub jego rozumienia, respektowane były czynności prawne podejmowane pod rządami poprzednio obowiązującego prawa i jego wykładni (por. m.in. wyrok z dnia 26 lipca 1991 r. I PRN 34/91, uchwałę SN (7) z dnia 19 maja 2009 r. III CZP 139/08 oraz wyrok z dnia 12 lutego 2010 r. I CSK 328/09)

Wyrok SN z dnia 8 lipca 2011 r., IV CSK 532/10

Standard: 70357 (pełna treść orzeczenia)