Środki pieniężne; banknoty i bilony pieniężne jako rzecz w rozumieniu art. 45 k.c.
Pojęcie i obrót prawny rzeczy ruchomej i zbioru rzeczy w prawie cywilnym (art. 45 k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
W myśl art. 45 tej ustawy, rzeczami są tylko przedmioty materialne. Okoliczność, iż środki pieniężne występują często w obrocie gospodarczym w materialnej formie banknotów bądź monet (tzw. gotówki), nie może automatycznie prowadzić do zakwalifikowania ich do rzeczy. Ich istota nie jest bowiem związana z materialną formą, jaką owa gotówka posiada (papier, na którym banknoty zostały nadrukowane, czy też metal, w którym wybite zostały monety). Kluczową kwestią w przypadku klasyfikacji środków pieniężnych jest możliwość ich dowolnej wymienialności oraz powszechność ich uznania w obrocie gospodarczym oraz swego rodzaju gwarancja wartości, która została przypisana gotówce przez państwo, a która umożliwia stosowanie gotówki w rozliczeniach płatniczych. W konsekwencji, środki pieniężne mogłyby zostać uznane za rzeczy sensu stricto jedynie w przypadku, gdyby utraciły cechy powszechności oraz wymienialności, a ich wartość powiązana byłaby z ich charakterem jako przedmiot (fizycznością).
Podstawową cechą rozróżniającą rzeczy i prawa majątkowe są ich cechy fizyczne – tj. fizyczność, która jest warunkiem sine qua non dla bycia zakwalifikowanym do kategorii "rzeczy", a która nie występuje w przypadku innych kategorii (tj. praw majątkowych).
Fizyczne walory środków pieniężnych nie są ich kluczową cechą. Najważniejsze są bowiem "gwarancja jaką zapewnia im państwo" – czyli cecha, która z fizycznością nie ma nic wspólnego. Jej podstawą jest pewna ekspektatywa, oczekiwanie konkretnego zachowania od innych, którym środek pieniężny zostanie przedstawiony w ramach wymiany handlowej. Kluczowa cecha (tj. nie związana z fizycznością) powinna stanowić zasadniczy element do kwalifikacji jako "nie-rzeczy".
O zakwalifikowaniu jakichkolwiek praw do kategorii praw majątkowych decydują łącznie dwie przesłanki: (1) czy dane prawo może być przedmiotem obrotu, czy jest więc zbywalne, (2) czy posiada ono dającą się określić wartość majątkową. Warunki te nie zostają przy środkach pieniężnych spełnione, gdyż mimo posiadania określonej wartości majątkowej, środki pieniężne nie mogą być przedmiotem obrotu. Są one bowiem prawnym środkiem płatniczym oraz nośnikiem wartości, który umożliwia dokonywanie obrotu gospodarczego. Środki pieniężne jedynie umożliwiają dokonanie transakcji sprzedaży, a nie są same w sobie jej przedmiotem (wyjątkiem jest tu kupno-sprzedaż tzw. numizmatów). Trudno bowiem sobie wyobrazić, jak słusznie zauważa autor skargi kasacyjnej, cywilnoprawną umowę sprzedaży (a tylko taką formę prawną może przybrać czynność prawna podlegająca podatkowi od czynności cywilnoprawnych), której przedmiotem byłyby złote polskie, gdzie wynagrodzenie (cena), także określona byłaby w złotych polskich.
Wyrok NSA z dnia 9 sierpnia 2023 r., III FSK 227/23
Standard: 86928 (pełna treść orzeczenia)
Pieniądze rozumiane jako znaki pieniężne (banknoty oraz bilon) mogą być traktowane jako rzeczy ruchome, ale o bardzo specyficznym charakterze (por. T. Dybowski, w: System P.P., t. 3, cz. 1, 2007, s. 121).
Charakterem pieniądza jako środka płatniczego zajmował się Sąd Najwyższy w wyroku z 4 grudnia 1998 r., III CKN 49/98, LexisNexis nr 334405 ("Radca Prawny" 1999, nr 4, s. 120), w którego uzasadnieniu stwierdził, że pieniądze jako środek płatniczy, zarówno banknoty, jak i bilon, są wprawdzie rzeczami, ale są to rzeczy sui generis, ponieważ nie mają samoistnej wartości wynikającej z ich właściwości fizycznych, lecz z określenia i gwarancji, jakie im zapewnia państwo.
Zatem pieniądze, będące obiegowym środkiem płatniczym, sui generis rzeczami oznaczonymi gatunkowo, są tylko w postaci znaków pieniężnych (banknotów i monet), a nie jednostek pieniężnych wyrażających abstrakcyjne jednostki wartości, które tym różnią się od innych rzeczy, że ich wartość w obrocie wynika z gwarancji państwa przez uznanie ich za prawny środek płatniczy (vide - Komentarz do art. 45 k.c. pod red. Stanisława Rudnickiego i Romana Trzaskowskiego).
Wyrok WSA z dnia 28 lutego 2017 r., I SA/Łd 1117/16
Standard: 88164 (pełna treść orzeczenia)