Brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej będący wynikiem niedbalstwa lub zawinionego działania

Wprawdzie art. 145 k.c. rzeczywiście nie zawiera postanowień, które odbierałyby właścicielowi możność domagania się ustanowienia drogi koniecznej, jeżeli brak odpowiedniego dostępu jest wynikiem jego niedbalstwa czy wręcz zawinionego działania, ale ograniczenia tego rodzaju wyprowadzić należy z przepisów wyznaczających treść i zasady wykonywania prawa własności (art. 140 k.c.).

W postanowieniu z 18 września 1998 r., III CKN 609/97 Sąd Najwyższy trafnie zauważył, że ocena dopuszczalności ustanowienia służebności drogi koniecznej przez cudzą nieruchomość wymaga wpierw rozstrzygnięcia, czyje prawo własności podlega silniejszej ochronie, skoro wykonywanie jednego z nich ma być ograniczone. Porównanie to wypada na korzyść właściciela nieruchomości sąsiedniej. Prawo własności jest chronione konstytucyjnie (art. 21 ust. 1 Konstytucji), a Rzeczpospolita Polska, ratyfikując Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zobowiązała się do jego poszanowania. Ponieważ własność podlega równej dla wszystkich ochronie prawnej (art. 64 ust. 2 Konstytucji), w razie utrudnienia dostępu do części nieruchomości, wynikającego z autonomicznego aktu woli właściciela, nie może on domagać się z tego powodu ingerencji w cudze prawo własności, zakładającej pierwszeństwo w ochronie jego prawa.

W związku z powyższym nie sposób podzielić zapatrywania wyrażonego w postanowieniu Sądu Najwyższego z 7 listopada 2003 r., V CK 396/02, jakoby – co do zasady - właściciel nieruchomości, który swym działaniem faktycznym doprowadził do stanu izolacji własnej nieruchomości nie był pozbawiony roszczenia o ustanowienie służebności drogi koniecznej (art. 145 k.c.). 

Postanowienie SN z dnia 20 września 2012 r., IV CSK 34/12

Standard: 68831 (pełna treść orzeczenia)

Wzniesienie na nieruchomości budynku bez stosownych zezwoleń roszczenia o ustanowienie drogi koniecznej nie niweczy. Może mieć jednak znaczenie dla oceny dopuszczalności skorzystania z tego roszczenia i udzielenia ochrony wnioskodawcy. O ile, bowiem garaż wybudowany został nielegalnie, w sposób, który z góry przesądzał o konieczności korzystania z działki stanowiącej własność innej osoby, to okoliczność taka może być przesłanką odmowy udzielenia ochrony wnioskodawcom, jak również wpływać powinna na ocenę odpowiedniości istniejącego dostępu do drogi publicznej. Ocenę tę przeprowadzić trzeba także w kontekście możliwości innego usytuowania garażu, jego przebudowy i ewentualnego korzystania z istniejącego dostępu do drogi publicznej.

Regułą powinno być przystosowanie istniejącego dostępu do użytku a nie obciążanie służebnością drogową nieruchomości sąsiedniej (wyrok z 6 kwietnia 2004 r., I CK 552/03).

Postanowienie SN z dnia 24 listopada 2005 r., IV CK 235/05

Standard: 85088 (pełna treść orzeczenia)