Postanowienie z dnia 1998-09-18 sygn. III CKN 609/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 609/97

Postanowienie z dnia 18 września 1998 r.

Nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej, wywołany wzniesieniem budynku na całej szerokości nieruchomości, nie uzasadnia żądania ustanowienia w postępowaniu sądowym służebności drogi koniecznej.

Przewodniczący: sędzia SN L. Walentynowicz.

Sędziowie SN: Z. Strus (sprawozdawca), C. Żuławska.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 18 września 1998 r. na rozprawie sprawy z wniosku Teresy i Zygmunta małż. B., z udziałem Elżbiety Anny S. i Jolanty S., o ustanowienie drogi koniecznej, na skutek kasacji wnioskodawców od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Łomży z dnia 17 lipca 1997 r. sygn. akt (...)

postanowił oddalić kasację i zasądzić od wnioskodawców na rzecz uczestniczki postępowania Elżbiety Anny S. 180 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

Wnioskodawcy żądali ustanowienia służebności drogi koniecznej biegnącej przez nieruchomość położoną w P., oznaczoną jako działka nr 454/5, stanowiącą własność Elżbiety Anny S. Uczestniczka postępowania sprzeciwiła się temu żądaniu. Sąd Rejonowy w Łomży postanowieniem w sprawie sygn. akt (...) uwzględnił wniosek ustanawiając służebność drogi koniecznej, w granicach oznaczonych na planie przez biegłego T. B., za wynagrodzeniem w kwocie 391,23 zł. Według ustaleń sądu meriti działki oznaczone obecnie numerami 451, 452, 454/2, 454/3, 454/4 i 454/5 zostały utworzone w 1968 r. w postępowaniu o dział spadku. Nieruchomość położona między ulicami Stawiskowską i Cmentarną została podzielona na zasadnicze dwie części, które do ulicy Cmentarnej miały dostęp całą swą szerokością, natomiast od ul. Stawiskowskiej, w środkowej części pierwotnej nieruchomości, została wydzielona działka nr 454/3 jako dróżka dojazdowa, i przyznana poprzednikom wnioskodawców i uczestniczki na współwłasność z określeniem, że ma służyć do korzystania przez Helenę W. i Władysławę L. lub ich spadkobierców. Wnioskodawcy wybetonowali szlak drogowy biegnący przez tę działkę, przy czym dom wzniesiony na działce 454/4 zajmuje niemal całą jej szerokość, a działka 454/3 kończy się przy jego ścianie szczytowej.

Wskutek tego wnioskodawcy nie mają dostępu od ul. Stawiskowskiej do dalszej części swej nieruchomości leżącej poza domem - w kierunku ul. Cmentarnej i znajdujących się na niej budynków (oficyny, garażu), a nawet do wejścia do domu - znajdującego się także od strony ul. Cmentarnej. Odległość od domu do tej ulicy wynosi 140 m i przebiega po terenie o dużym nachyleniu, przeciętym przez strumień. Oceniając, że wytyczenie odpowiedniej drogi w kierunku do ul. Cmentarnej wymagałoby niewspółmiernie dużych nakładów (w tym wybudowania mostku), sąd uznał, iż spełnione zostały przesłanki z art. 145 § 1 k.c. uzasadniające ustanowienie służebności, pod którą z działki nr 454/5 przeznaczono 21 m2. Sąd Wojewódzki po rozpoznaniu apelacji uczestniczki zmienił zaskarżone postanowienie i oddalił wniosek. Podzielając oceny dotyczące faktów, sąd drugiej instancji uznał, że w sprawie nie zostało spełnione wymaganie, aby nieruchomość nie miała dostępu do drogi publicznej, skoro w chwili nabycia z obydwu stron przylegała do dróg publicznych.

Sposób zagospodarowania nieruchomości, polegający na wzniesieniu budynku (domu) uniemożliwiającego komunikację między dwiema powstałymi w ten sposób częściami, nie usprawiedliwia żądania od właściciela działki sąsiedniej przeznaczenia części jego nieruchomości pod szlak drogowy. Wprawdzie w toku postępowania (o ustanowienie służebności) wnioskodawcy przenieśli na rzecz córki własność ostatniego od ul. Cmentarnej odcinka swej nieruchomości (za strumieniem), lecz działanie takie nie może wpływać na ocenę przesłanki braku lub istnienia odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. Sąd Wojewódzki w ramach postępowania apelacyjnego uzupełniająco przesłuchał biegłego, który określił procentowo i ocenił jako łagodny spadek terenu w kierunku strumienia.

Kasacja wniesiona w imieniu wnioskodawców wskazuje jako podstawę naruszenie art. 145 k.c. przez jego błędną interpretację, zwłaszcza elementu "nieodpowiedniego dostępu", oraz naruszenie przepisów postępowania przez błędną ocenę dowodu z uzupełniającej opinii biegłego T. B.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy rozważyć zasadność podstawy kasacyjnej określonej jako naruszenie prawa materialnego. Uzasadnienie jej eksponuje korzyści, jakie dla nieruchomości wnioskodawców niesie ze sobą ustanowienie służebności drogi koniecznej oraz koszty urządzenia przejazdu na ich nieruchomości w kierunku ul. Cmentarnej i nieznaczne ujemne skutki istnienia drogi dla nieruchomości oznaczonej jako działka nr 454/4. Wbrew poglądom skarżących, okoliczności te są istotne przy wyborze sposobu przeprowadzenia drogi koniecznej (art. 145 § 2 k.c.), natomiast zaskarżone rozstrzygnięcie oparte zostało na wykładni art. 145 § 1 k.c., a ściślej pojęcia odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. Tego zakresu dotyczą argumenty kasacji związane z topografią nieruchomości wnioskodawców. Przymiotnik "odpowiedni" wskazuje, że istnienie dostępu nieruchomości do drogi publicznej nie przesądza jeszcze negatywnie o dopuszczalności żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej. Dlatego ocenę, czy jest spełniona podstawowa przesłanka ustanowienia służebności, należy opierać na ocenie okoliczności sprawy.

Nieruchomości wnioskodawców i uczestniczki postępowania Elżbiety S. powstały na mocy postanowienia sądu w sprawie o dział spadku w połowie lat sześćdziesiątych. Obydwie miały zapewniony dostęp do dróg publicznych. Gdyby przyjąć, że rów melioracyjny (strumień), przepływający wzdłuż granicy działek 451 i 452, uniemożliwiał "zbudowanie przeprawy" w ramach kosztów pozostających w racjonalnej proporcji do wartości całej nieruchomości, to i tak miała ona dostęp do drogi publicznej; działka położona za rowem (zbyta w toku postępowania córce wnioskodawców) miała dostęp do ulicy Cmentarnej, a działki położone przed rowem do ul. Stawiskowskiej. Okolicznością bezsporną jest jednak takie posadowienie domu wnioskodawców, że część nieruchomości położona między domem a rowem nie ma dostępu do ul. Stawiskowskiej, gdyż wspólny dojazd wytyczony w postępowaniu o dział kończy się przy szczytowej ścianie domu. Okoliczność ta mogłaby usprawiedliwiać żądanie ustanowienia służebności drogi koniecznej, gdyby przeszkoda w komunikacji była niezależna od woli stron.

Tymczasem, według ustaleń stanowiących podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia, dom wznieśli wnioskodawcy. Można w takiej sytuacji utrzymywać, że część nieruchomości przylegająca do drogi ma nadal odpowiedni do niej dostęp. Służebność drogi koniecznej ma służyć funkcji prawa własności nieruchomości określanej jako korzystanie z niej, uzasadnione jest więc twierdzenie, że w art. 145 § 1 k.c. chodzi o korzystanie z całości, a nie tylko pewnej części nieruchomości. Dlatego ocena dopuszczalności ustanowienia służebności drogi koniecznej przez cudzą nieruchomość wymaga wpierw rozstrzygnięcia, czyje prawo własności podlega silniejszej ochronie, skoro wykonywanie jednego z nich ma być ograniczone. Porównanie to wypada na korzyść właściciela nieruchomości sąsiedniej. Prawo własności jest chronione konstytucyjnie (art. 21 ust. 1 Konstytucji RP), a Rzeczpospolita Polska, ratyfikując Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zobowiązała się do jego poszanowania.

Ponieważ własność podlega równej dla wszystkich ochronie prawnej (art. 64 ust. 2 Konstytucji), w razie utrudnienia dostępu do części nieruchomości, wynikającego z autonomicznego aktu woli właściciela, nie może on domagać się z tego powodu ingerencji w cudze prawo własności, zakładającej pierwszeństwo w ochronie jego prawa . Równość ochrony prawnej praw własności sąsiednich nieruchomości powoduje, że wnioskodawcy mogą poszukiwać sposobu poprawy funkcjonalności swojej nieruchomości w drodze umownej, natomiast nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej, wywołany wzniesieniem przez nich budynku na całej szerokości nieruchomości, nie uzasadnia żądania ustanowienia w postępowaniu sądowym służebności drogi koniecznej.

Podnoszony przez skarżących błąd polegający na przekonaniu, że pas drogowy wydzielony w toku postępowania o dział spadku sięga dalej i zapewnia dostęp poza wznoszony budynek, nie uzasadnia odmiennego zastosowania art. 145 § 1 k.c., ponieważ - jeżeli rzeczywiście miał miejsce - wynikał z nienależytej staranności w ustaleniu zakresu przysługującego wnioskodawcom prawa własności. Skutki takiego błędu nie mogą być przerzucone na właścicielkę sąsiedniej nieruchomości. Przytoczone argumenty wskazują, że ewentualne uchybienia w rozważaniu dowodu z opinii biegłego T. B. nie mogły mieć wpływu na treść postanowienia sądu drugiej instancji. Dlatego na podstawie art. 393/12/ k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji. Wnioskodawcy zostali obciążeni kosztami postępowania kasacyjnego na rzecz uczestniczki postępowania Elżbiety S. w minimalnej wysokości, wynikającej z obowiązującego w chwili wnoszenia kasacji rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (...) - Dz. U. Nr 48, poz. 220 ze zm.

OSNC 1999 r., Nr 3, poz. 55