Jednorazowe odszkodowanie na rzecz członków rodziny zmarłego ubezpieczonego (art. 13 ustawy wypadkowej)

Członkom rodziny ubezpieczonego przysługuje jednorazowe odszkodowanie także w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty mającego ustalone w decyzji organu rentowego prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2022 r., poz. 504 ze zm.), który spełniał ustawowe przesłanki do przyznania mu prawa do renty w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową (art. 13 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych; jednolity tekst: Dz. U. z 2022 r., poz. 2189).

Ustawa wypadkowa z 2002 r. nie zawiera autonomicznej definicji pojęcia rencisty, natomiast w zakresie nieuregulowanym ustawą odsyła między innymi do odpowiedniego stosowania przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 58). Stosownie zaś do art. 4 pkt 11 tej ustawy, rencista to osoba mająca ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub do renty rodzinnej. Odpowiednie zastosowanie tego przepisu do ustawy wypadkowej 2002 r. oznacza, że rencistą w rozumieniu art. 13 ust. 1 tej ustawy jest osoba, która ma status rencisty, a więc musi mieć ustalone prawo do renty. Jest nią zatem (także) osoba mająca ustalone prawo do renty na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tzw. renty z ogólnego stanu zdrowia) i która (dodatkowo) jest uprawniona do renty z ubezpieczenia wypadkowego. Inaczej rzecz ujmując, „rencista, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego” to także taka osoba, która miała ustalone prawo do renty z tzw. ogólnego stanu zdrowia i spełniała (in abstracto) warunki prawa do renty wypadkowej.

Za takim rozumieniem pojęcia „rencista” w art. 13 zdanie drugie ustawy wypadkowej z 2002 r. przemawia wykładnia celowościowa – zapewnienie odszkodowania członkom rodziny osoby zmarłej na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Należy brać pod uwagę, że śmierć będąca skutkiem wypadku przy pracy, ale częściej choroby zawodowej, może nastąpić w odległej przyszłości od spełnienia się ryzyka ubezpieczeniowego (w przypadku choroby zawodowej, w szczególności nowotworowej – po wielu latach od narażenia na szkodliwe czynniki). W takim przypadku skutki zdrowotne powodujące niezdolność do pracy nie zawsze są zawsze są diagnozowane jako następstwa ryzyk wypadkowych. Dlatego też ujawnienie dopiero po śmierci, że w rzeczywistości niezdolność do pracy miała związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową i że jednocześnie były to przyczyny zgonu, skłania do uznania, że pojęcie „rencista” to (także): 1) rencista pobierający już rentę z ubezpieczeń społecznych z tzw. ogólnego stanu zdrowia), który 2) spełnia ustawowe przesłanki do przyznania mu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Gdyby przyjąć inaczej, a mianowicie, że „rencista”, który „był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego”, oznacza wyłącznie rencistę, który miał ustalone prawo do renty wypadkowej (z tytułu choroby zawodowej), to oznaczałoby, że ustawodawca pozbawił uprawnionych członków rodziny zmarłego prawa do tego świadczenia mimo ziszczenia się ryzyka objętego ustawą wypadkową z 2002 r., tylko z tego z względu, że związek między przyznanym świadczeniem rentowym a tym ryzykiem ujawnił się dopiero po śmierci poszkodowanego. Trudno zaś przypisać ustawodawcy tego rodzaju intencje, które w sposób oczywisty jawią się jako naruszające zasadę równego traktowania (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP) osób poszkodowanych na skutek śmierci członka rodziny w związku z chorobą zawodową (co jest istotną cechą wspólną tej grupy podmiotów) przez zastosowanie niesprawiedliwego i niczym nieuzasadnionego warunku legitymowania się przez zmarłego orzeczeniem o stwierdzeniu choroby zawodowej, która niekoniecznie musi ujawnić swój zawodowy rodowód za życia poszkodowanego ubezpieczonego.

Uchwała SN z dnia 14 grudnia 2022 r., III UZP 4/22

Standard: 68523 (pełna treść orzeczenia)

Jednorazowe odszkodowanie należne rodzinie z tytułu śmierci pracownika lub rencisty w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, zgodnie z przepisem art. 14 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jedn. tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.: Dz. U. z 1989 r. Nr 35, poz. 192; z 1990 r. Nr 36, poz. 206), podlega zmniejszeniu o nominalną kwotę wypłaconego pracownikowi odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, bez uwzględnienia wzrostu stawek jednorazowego odszkodowania przysługującego pracownikowi. 

Uchwała SN z dnia 28 lutego 1991 r., III PZP 24/90

Standard: 32912 (pełna treść orzeczenia)