Zdarzenia prawne będące podstawą zmiany stwierdzenia nabycia spadku (art. 679 § 1 k.p.c.)

Podstawa zmiany stwierdzenia nabycia spadku, o której mowa w art. 679 § 1 k.p.c., to zdarzenie prawne, które wywołuje skutki w zakresie kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia lub podstawy dziedziczenia. Tylko w takim przypadku istnieje bowiem przyczyna zmiany postanowienia spadkowego. Chodzi tu przede wszystkim o uznanie za niegodnego dziedziczenia (art. 928 k.c.), sporządzenie testamentu i jego odwołanie (art. 943 k.c.), przyjęcie albo odrzucenie spadku (art. 1012 k.c.), zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia (art. 1048 k.c.) czy śmierć spadkobiercy (zob. np. art. 931 § 2, art. 932 § 4-6, art. 934 § 2 k.c.).

Część z tych zdarzeń może z natury rzeczy nastąpić tylko przed otwarciem spadku (a więc i przed wszczęciem postępowania spadkowego), jak np. sporządzenie albo odwołanie testamentu, czy też zrzeczenie się dziedziczenia. W odniesieniu do takich zdarzeń wniosek o zmianę stwierdzenia nabycia spadku jest uzasadniony, jeżeli uczestnik postępowania nie miał obiektywnej możliwości powołania się na dane zdarzenie, ponieważ o nim nie wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności nie mógł się o nim dowiedzieć (zob. m.in. postanowienia SN: z 13 października 2004 r., III CK 82/03; z 21 grudnia 2011 r., IV CSK 199/11; z 15 stycznia 2016 r., I CSK 1079/14; z 15 grudnia 2017 r., III CSK 308/17; z 15 kwietnia 2019 r., I CSK 529/18).

Jednak niektóre zdarzenia mające wpływ na krąg spadkobierców lub podstawę dziedziczenia mogą wystąpić tylko po otwarciu spadku, w tym w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (np. odrzucenie spadku) lub nawet po jego zakończeniu (np. uznanie za niegodnego dziedziczenia). W takich sytuacjach uczestnik toczącego się uprzednio postępowania nie może powołać się na dane zdarzenie nie tylko wówczas, gdy o nim nie wiedział lub nie mógł się dowiedzieć, ale przede wszystkim, dlatego że dane zdarzenie jeszcze nie nastąpiło.

Nie ulega wątpliwości, że odrzucenie spadku przez spadkobiercę testamentowego, niebędącego jednocześnie spadkobiercą ustawowym, wpływa na krąg osób uprawnionych do dziedziczenia. Według art. 1020 k.c. spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje bowiem wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Jeżeli zatem jedyny spadkobierca testamentowy odrzucił spadek, a spadkodawca nie przewidział podstawienia (art. 963 k.c.), do dziedziczenia dojdą spadkobiercy ustawowi.

Postanowienie SN z dnia 8 września 2022 r., II CSKP 706/22

Standard: 67726 (pełna treść orzeczenia)