Następstwo procesowe w razie częściowej sukcesji uniwersalnej, przy zachowaniu bytu prawnego dotychczasowego właściciela majątku

W porządku prawnym coraz częściej pojawiają się sytuacje, które można kwalifikować jako częściową sukcesję uniwersalną, przy zachowaniu bytu prawnego dotychczasowego właściciela majątku. Kreując takie sytuacje ustawodawca nie reguluje jednocześnie następstwa procesowego, a przepisy kodeksu postępowania cywilnego przewidują następstwo procesowe pod tytułem ogólnym tylko w razie śmierci strony będącej osoba fizyczną i w razie utraty bytu prawnego przez osobę prawną, w pozostałych wypadkach odsyłając do art. 192 pkt 3 k.p.c. Jeżeli jednak podzieli się stanowisko, że przepis ten ma zastosowanie wówczas gdy zbycie rzeczy lub prawa jest rezultatem czynności materialnoprawnej stron czy też choćby pośrednio jest efektem woli stron, ale nie stosuje się go gdy zbycie jest wynikiem działania ustawy, wówczas konstrukcja częściowej sukcesji uniwersalnej znajduje zastosowanie również w płaszczyźnie procesowej pozwalając na wejście następcy do procesu automatycznie, bez potrzeby uzyskiwania zgody strony przeciwnej.

Takie rozumienie procesowych skutków materialnoprawnej częściowej sukcesji uniwersalnej jest obecnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego akceptowane (por. orzeczenia SN: uchwała z dnia 8 stycznia 1991 r. III CZP 70/90; postanowienie z dnia 23 czerwca 2004 r. V CZ 43/04; wyrok z dnia 26 października 2005 r. V CK 285/05; postanowienie z dnia 25 kwietnia 2012 r. II CSK 356/11).

Wyrok SN z dnia 19 grudnia 2013 r., II CSK 206/13

Standard: 67512 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 531 § 1 k.s.h., spółka przejmująca lub spółka nowo zawiązana, powstała w związku z podziałem, wstępuje z dniem podziału bądź z dniem wydzielenia w prawa i obowiązki spółki dzielonej, określone w planie podziału „Dzień wydzielenia” określony został w art. 530 § 2 zd. drugie k.s.h.

Spółka przejmująca (art. 529 § 1 pkt 4 k.s.h.) może wejść do toczącej się sprawy w miejsce spółki dzielonej bez zezwolenia strony przeciwnej.

Ogólne następstwo procesowe może pojawić się także jako prawna konsekwencja podziału bankowej spółki akcyjnej w formie przewidzianej w art. 529 § 1 pkt 4 k.s.h. w zw. z art. 124 c prawa bankowego z 1997 r.

Postanowienie SN z dnia 25 kwietnia 2012 r., II CSK 356/11

Standard: 67515 (pełna treść orzeczenia)

Przejście praw i obowiązków przekształcenia spółki cywilnej w spółkę jawną na podstawie art. 26 k.s.h., stanowiących majątek wspólny wspólników, nie jest zbyciem rzeczy lub praw objętych sporem w rozumieniu art. 192 pkt 3 k.p.c. Zgłoszenie spółki jawnej do rejestru jest bowiem – zgodnie z art. 26 § 3 k.s.h. – ustawowym obowiązkiem wspólnika. Również ustawa określa zakres przejścia praw i obowiązków, stanowiąc, że obejmuje on wszystkie prawa i obowiązki stanowiące majątek wspólny wspólników (art. 26 § 5 k.s.h.). Jest więc oczywiste, że przejście tych praw i obowiązków nastąpiło niezależnie od woli strony toczącego się postępowania sądowego. W konsekwencji nie znajduje w tym wypadku zastosowania zasada stabilizacji postępowania.

Konsekwencją braku podstaw do zastosowania w sprawie – po przekształceniu spółki cywilnej w spółkę jawną – zasady stabilizacji postępowania jest to, że w miejsce dotychczas pozwanych wspólników spółki cywilnej weszła automatycznie i niezależnie od woli stron postępowania spółka jawna, której zdolność do występowania w roli pozwanego została jednoznacznie przesądzona przez ustawodawcę (art. 8 k.s.h.). W tej sytuacji trafny jest podniesiony przez skarżących zarzut naruszenia art. 192 pkt 3 k.p.c. polegający na prowadzeniu procesu z udziałem pierwotnie pozwanych w sprawie wspólników spółki cywilnej.

Wyrok SN z dnia 26 października 2005 r., V CK 285/05

Standard: 67514 (pełna treść orzeczenia)