Uwierzytelnienie dokumentu dotyczącego przeniesienia własności nieruchomości położonej w Polsce

Wadliwości pełnomocnictwa udzielonego poza granicami kraju związane z jego uwierzytelnieniem, o którym mowa w art. 1138 zdanie drugie k.p.c., nie przesądzają o braku materialnoprawnej skuteczności tego pełnomocnictwa do przeniesienia własności nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Według art. 1138 zd. pierwsze k.p.c., moc dowodowa zagranicznych dokumentów urzędowych jest taka, jak dokumentów urzędowych polskich. Z kolei zgodnie z art. 1138 zd. drugie k.p.c., jeżeli dokument dotyczy przeniesienia własności nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej powinien być uwierzytelniony przez polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne lub urząd konsularny. Przepis ten nie wskazuje wprost, czy obowiązek takiego uwierzytelnienia dotyczy jedynie dokumentu urzędowego, czy także dokumentu o innym charakterze, a kwestia ta może być istotna w przypadku dokumentu dotyczącego przeniesienia własności nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej, który pochodzi z obszaru prawnego, gdzie dla skutecznego przeniesienia własności nieruchomości nie jest wymagane zachowanie formy dokumentu urzędowego. Jednak w judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że przepis ten stanowi wyjątek od reguły zawartej w art. 1138 zd. pierwsze k.p.c., z czego wynika, iż odnosi się jedynie do zagranicznych dokumentów urzędowych (por. uzasadnienie uchwały z dnia 13 kwietnia 2007 r., III CZP 21/07, OSNC 2008/3/34). Podobne w piśmiennictwie przyjmuje się, że dokumenty zagraniczne nie mające charakteru urzędowego nie podlegają uwierzytelnieniu na podstawie art. 1138 zd. drugie k.p.c.

O tym, czy dany dokument zagraniczny ma charakter dokumentu urzędowego w rozumieniu art. 1138 k.p.c. nie rozstrzygają normy prawa polskiego, lecz prawa obowiązującego na obszarze, gdzie dokument ten został sporządzony Zatem aby stwierdzić, czy konkretny dokument zagraniczny jest dokumentem urzędowym w rozumieniu tego przepisu należy ustalić, czy prawo obowiązujące w miejscu jego sporządzenia nadaje mu taki charakter. Jeśli dokument zagraniczny ma taki charakter, przysługuje mu moc dowodowa przewidziana w art. 244 w zw. z art. 252 k.p.c. Jednakże w przypadku zagranicznego dokumentu urzędowego, który dotyczy przeniesienia własności nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej, według art. 1138 zd. drugie k.p.c. stosowanie art. 244 w zw. z art. 252 k.p.c. w odniesieniu do takiego dokumentu będzie możliwe jedynie wówczas, gdy zostanie on uwierzytelniony przez polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne lub urząd konsularny. Nie oznacza to jednak, że dokument ten będzie pozbawiony jakiejkolwiek mocy dowodowej. Nie oznacza to także, że w przypadku dokumentów pochodzących spoza obszaru obowiązywania prawa polskiego, a dotyczących przeniesienia własności nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej, uwierzytelnienie dokonane przez polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne lub urząd konsularny przydaje dokumentowi waloru dokumentu urzędowego. Jeśli zgodnie z prawem obowiązującym w państwie wystawienia dokumentu przysługuje mu jedynie walor dokumentu prywatnego, po dokonaniu uwierzytelnienia jego charakter prawny nie ulega zmianie, a domniemanie prawdziwości dotyczy jedynie samej klauzuli uwierzytelniającej, tj. jej pochodzenia rzeczywiście od konsula (por. wyrok SN z dnia 11 stycznia 2007 r., II CSK 356/06).

Nie w każdym przypadku według przepisów obowiązujących poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wymaga się zachowania formy dokumentu urzędowego do skutecznego przeniesienia własności nieruchomości w drodze czynności prawnej. Czynności prawne dokonywanie w takim obszarze prawnym mogą natomiast dotyczyć przeniesienia własności nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej. Ze względu na takie sytuacje art. 12 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe nieobowiązujący już, ale mający zastosowanie w sprawie przewidywał, że forma czynności prawnej podlegała prawu właściwemu dla tej czynności, ale wystarczało zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. W judykaturze Sądu Najwyższego trafnie przyjmowano, że przepis ten znajduje zastosowanie także w odniesieniu do formy czynności prawnej mającej na celu przeniesienie własności nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej, w tym także do formy pełnomocnictwa do dokonania takiej czynności (por. postanowienie SN z dnia 20 stycznia 1998 r., I CKN 345/97; wyrok SN z dnia 7 października 2003 r., IV CK 23/02; postanowienie SN z dnia 8 stycznia 2004 r., I CK 39/03). Z tego względu na podstawie art. 12 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe uznawano za skuteczne przeniesienie własności takiej nieruchomości z zachowaniem formy czynności prawnych przewidzianej przez porządek prawny państwa, który do przeniesienia własności nieruchomości nie wymagał zachowania formy dokumentu urzędowego.

Zachowanie formy właściwej dla czynności prawnej mającej na celu przeniesienie własności nieruchomości jest kwestią prawa materialnego, natomiast uwierzytelnienie zagranicznego dokumentu ma znaczenie wyłącznie dowodowe i nie wpływa na ocenę zgodności formy czynności prawnej z prawem obowiązującym w miejscu jej dokonania. Uwierzytelnienie zagranicznego dokumentu, nawet urzędowego, nie rozstrzyga w sposób wiążący dla sądu o zgodności czynności prawnej stwierdzonej takim dokumentem z obowiązującą w miejscu jego sporządzenia materialnoprawną regulacją takiej czynności prawnej.

Oznacza to, że sąd obowiązany jest ustalić treść prawa obcego w stosownym zakresie i ocenić, czy czynność prawna spełnia zawarte w nim wymagania (por. uz. uchwały SN z dnia 13 kwietnia 2007 r.).

Art. 1138 zd. drugie k.p.c. zawiera wyłącznie normę prawa procesowego regulującą moc dowodową dokumentów zagranicznych urzędowych a jego sankcje ograniczają się jedynie do procesu dowodzenia w postępowaniu sądowym. Jeśli wbrew wymaganiu określonemu w art. 1138 zd. drugie k.p.c. zagraniczny dokument dotyczący pełnomocnictwa do nabycia własności nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej nie zostanie uwierzytelniony albo też uwierzytelnienie nie objęło całości oświadczenia u udzieleniu pełnomocnictwa, a mimo to umowa zawarta na podstawie tego pełnomocnictwa stanie się podstawą wpisu do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, to sąd rozpoznający powództwo oparte na art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece nie może poprzestać stwierdzeniu wymienionych wad dotyczących uwierzytelnienia oświadczenia o udzieleniu pełnomocnictwa w związku z treścią art. 1138 zd. drugie k.p.c., ale musi ocenić, czy wady te pozbawiały skuteczności tego pełnomocnictwa według prawa właściwego dla miejsca wystawienia dokumentu umocowania.

Wyrok SN z dnia 31 maja 2012 r., IV CSK 419/11

Standard: 65582 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Po przystąpieniu Polski do Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych sporządzonej w dniu 5 października 1961 r. w Hadze (Dz.U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938 i 939) jedyną czynnością wymaganą w celu poświadczenia autentyczności podpisu, charakteru, w jakim działała osoba, która podpisała dokument, oraz, w razie potrzeby, tożsamości pieczęci lub stempla, jakim został on opatrzony, jest dołączenie apostille określonej w art. 4 Konwencji. Nie zwalnia to sądu z obowiązku badania, czy dokument opatrzony apostille spełnia, określone w prawie państwa, w którym dokument został sporządzony, wymagania dotyczące formy danej czynności prawnej.

Z art. 1138 k.p.c. wynika, że zagraniczne dokumenty urzędowe mają moc dowodową na równi z urzędowymi dokumentami polskimi. Zagraniczne dokumenty urzędowe podlegają jednak obowiązkowi uwierzytelnienia przez polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne lub polski urząd konsularny, jeżeli dotyczą przeniesienia własności nieruchomości położonej w Polsce albo też dokument wywołuje wątpliwości co do swojej autentyczności. Z uregulowania tego wynika, że jeśli chodzi o moc dowodową zagranicznych dokumentów, to ich legalizacja – poza dwoma wyjątkami – nie jest wymagana.

Po przystąpieniu Polski do Konwencji haskiej sporządzonej w Hadze w dniu 5 października 1961 r. znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, do której Polska przystąpiła 15 października 2004 r. z mocą obowiązującą od dnia 14 sierpnia 2005 r., wymóg uwierzytelniania przez polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne lub polskie przedstawicielstwo konsularne zagranicznych dokumentów urzędowych dotyczących przeniesienia własności nieruchomości położonych w Polsce oraz budzących wątpliwości co do swojej autentyczności nie został wyeliminowany, ale, w odniesieniu do dokumentów sporządzanych na terenie państwa–strony Konwencji i przedstawianych w Polsce, zastąpiony obowiązkiem dołączenia apostille wydanej przez właściwy organ państwa, z którego dokument pochodzi. Obowiązek uwierzytelnienia pozostał w sytuacjach, w których dokument zostaje sporządzony na terytorium państwa niebędącego stroną Konwencji haskiej.

Za przyjęciem powyższego stanowiska przemawiają dwa zasadnicze argumenty.

Po pierwsze, treść preambuły Konwencji, która stanowi wyraźnie, że celem państw–sygnatariuszy jest zniesienie wymogu dyplomatycznej lub konsularnej legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych. Wykładnia wskazująca, że ratyfikowanie przez Polskę Konwencji nie oznacza wyłączenia obowiązku uwierzytelniania dokumentów, o których mowa w art. 1138 zdanie drugie i trzecie k.p.c., przez polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne lub konsularne, pozostawałaby w sprzeczności z istotą i celem Konwencji. Ratyfikowanie Konwencji zmierzającej do uproszczenia obrotu spowodowałoby przy tym dalsze sformalizowanie i utrudnienie obrotu, gdyż zainteresowany musiałby przedstawiać dwie klauzule: apostille, o której mowa w art. 3 ust. 1 Konwencji, oraz uwierzytelnienie dokonane przez polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne lub konsularne.

Po drugie, za przyjęciem przedstawionego wyżej poglądu przemawia treść art. 3 ust. 2 oraz art. 9 Konwencji. Z art. 3 ust. 2 wynika, że możliwe jest jedynie złagodzenie obowiązku uzyskania apostille, z art. 9 natomiast, że na każdym umawiającym się państwie ciąży obowiązek podjęcia niezbędnych środków w celu zapobieżenia dokonywaniu legalizacji przez ich przedstawicieli dyplomatycznych lub urzędników konsularnych w przypadkach, w których Konwencja przewiduje zwolnienie z tego wymogu.

Zakres przewidzianej Konwencją legalizacji ogranicza się do poświadczenia autentyczności podpisu, charakteru, w jakim działa osoba, która podpisała dokument, oraz, w razie potrzeby, tożsamości pieczęci lub stempla, którym opatrzony jest dokument (art. 2 i 3 ust. 1 Konwencji). Legalizacja ta nie obejmuje zatem poświadczenia zgodności formy dokumentu z prawem miejscowym.

Uchwała SN z dnia 13 kwietnia 2007 r., III CZP 21/07

Standard: 80113 (pełna treść orzeczenia)