Postanowienie z dnia 1998-01-20 sygn. I CKN 345/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 345/97

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 20 stycznia 1998 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Wysocka (sprawozdawca).

Sędziowie SN: L. Walentynowicz, Z. Świeboda.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 1998 r. na rozprawie sprawy z wniosku Marka M., z udziałem Domiceli M. i Ludwika M., o wpis do księgi wieczystej, na skutek kasacji uczestnika Ludwika M. od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie z dnia 29 października 1996 r. sygn. akt (...)

postanowił uchylić zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w Rzeszowie z dnia 19 lipca 1996 r. sygn. akt (...) i przekazać sprawę temu ostatniemu sądowi do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 7 sierpnia 1996 r. Sąd Rejonowy w Rzeszowie odmówił dokonania w dziale II księgi wieczystej KW nr (...) wpisu na rzecz Marka M. prawa własności nieruchomości, w miejsce darczyńców Ludwika i Domiceli M. Podstawą wniosku była notarialna umowa darowizny nieruchomości, zawarta pomiędzy właścicielami Ludwikiem i Domicelą małżonkami M., a działającym w imieniu obdarowanego Marka M. pełnomocnikiem Józefem M. Pełnomocnictwo udzielone zostało przez przebywającego w USA Marka M. w formie pisemnej, z podpisem notarialnie poświadczonym, i zaopatrzone zostało w stwierdzenie Konsula Generalnego RP o zgodności dokumentu z prawem miejsca jego wystawienia. W ocenie Sądu Rejonowego pełnomocnictwo to nie odpowiadając wymogowi formy notarialnej (art. 99 k.c. w zw. z art. 158 k.c.) jest nieważne, co oznacza, że umowa darowizny zawarta z udziałem wadliwie ustanowionego pełnomocnika nie mogła wywrzeć skutków prawnych, a tym samym stanowić podstawy dokonania wnioskowanego wpisu. Tego stanu rzeczy nie zmienia - według Sądu Rejonowego - zgodność pełnomocnictwa z prawem miejsca jego sporządzenia, skoro stosownie do art. 24 § 1 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 ze zm.), własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot.

Apelacja uczestnika postępowania Ludwika M. oddalona została postanowieniem z dnia 29 października 1996 r. Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie, który w całości uznał trafność podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji.

Kasacja wniesiona od tego postanowienia przez uczestnika Ludwika M. opiera się na podstawie naruszenia prawa materialnego - art. 12 Prawa prywatnego międzynarodowego, polegającego na nieuwzględnieniu treści tego przepisu, który w odniesieniu do formy czynności prawnych przewiduje, że wystarczające jest zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. W konkluzji autor kasacji formułuje wniosek o uchylenie postanowień obu sądów i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zasadniczą przesłankę prawną przyjętą za podstawę zaskarżonego postanowienia stanowiło uznanie, że pełnomocnictwo do zawarcia umowy darowizny mającej za przedmiot nieruchomość wymaga dla swej ważności formy aktu notarialnego w rozumieniu prawa polskiego, także w sytuacji, gdy pełnomocnictwo to zostało udzielone w warunkach wymagających zastosowania norm kolizyjnych ustanowionych przez ustawę o prawie prywatnym międzynarodowym (zwaną dalej ustawą o p.p.m.); w niniejszej sprawie potrzeba sięgnięcia do tych norm wynikała z elementu obcego w postaci miejsca dokonania czynności poza terytorium Polski. Rolą normy kolizyjnej jest określenie, jakie prawo (prawo jakiego państwa) ma zastosowanie przy rozstrzyganiu określonej sprawy. W ocenie Sądu Wojewódzkiego, normą przesądzającą o zastosowaniu wyłącznie prawa polskiego jest art. 24 § l ustawy o p.p.m., stanowiący, że własność podlega prawu państwa, w którym znajduje się jej przedmiot (nieruchomość będąca przedmiotem darowizny dokonanej z udziałem pełnomocnika, któremu udzielono pełnomocnictwa w państwie trzecim, jest położona w Polsce). Uwadze sądu uszła jednak istotna różnica pomiędzy kwestią ustalenia prawa właściwego dla oceny skuteczności materialnoprawnej czynności prawnej oraz kwestią prawa właściwego dla oceny formy tej czynności. Treść czynności prawnej jako przesłanka ważności czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla danej czynności (lex causae), innymi słowy - o dopuszczalności (przesłankach merytorycznych) dokonania czynności prawnej rozstrzyga prawo właściwe dla czynności prawnej; gdy ma ona za przedmiot własność, wchodzi ponadto w rachubę norma art. 24 ustawy o p.p.m. W odniesieniu do pełnomocnictwa pojęcie prawa właściwego dla pełnomocnictwa odnosi się do materialnoprawnych wymogów dotyczących stosunku prawnego pełnomocnictwa; oznacza to, między innymi, że pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej dotyczącej nieruchomości oceniać należy według prawa miejsca położenia nieruchomości.

Inną natomiast kwestią jest forma pełnomocnictwa. O formie czynności prawnej stanowi art. 12 ustawy o p.p.m., stosownie do którego forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności; wystarcza jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. Przepis ten zatem wprowadza rozwiązanie pozwalające stronom zachować bądź wymagania dotyczące formy, przewidziane w państwie właściwym dla danej czynności prawnej (lex causae), bądź wymagania przewidziane w prawie państwa, w którym czynność prawna jest dokonana (lex loci actus). Innymi słowy, art. 12 ustawy o p.p.m. nie przesądza definitywnie kwestii na rzecz prawa właściwego dla samej czynności prawnej; wysuwając tę właściwość na pierwsze miejsce stanowi jednocześnie, że "wystarcza" zastosowanie się do loci actus, prawa miejsca dokonania czynności. Reguła przewidująca alternatywną właściwość legis loci actus stwarza możliwość dopełnienia wymagań przewidzianych w zakresie formy w tym prawie z tym skutkiem, że nie można kwestionować (ze względu na formę) ważności czynności prawnej. Pojęcie "formy", użyte w art. 12 ustawy o p.p.m., obejmuje wymagania dotyczące sposobu ucieleśnienia oświadczenia woli (ustność lub pisemność, uwierzytelnienie, obecność świadków, udział organu państwowego przy dokonywaniu czynności). Artykuł 12 ustawy o p.p.m. ma charakter normy ogólnej, a zatem ma zastosowanie do wszystkich czynności prawnych, chyba że przepis szczególny zawiera inne unormowanie. Takie przepisy szczególne zawiera sama ustawa o p.p.m. - w art. 15 (forma zawarcia małżeństwa) i art. 35 (forma czynności prawnych mortis causa); zawarte są one także w innych ustawach - w art. 78 Prawa wekslowego (forma oświadczenia wekslowego) i art. 64 Prawa czekowego (forma oświadczenia czekowego). Do formy czynności prawnych nie unormowanych (w omawianym zakresie) w sposób szczególny stosuje się zasadę określoną w art. 12 ustawy o p.p.m. W ustawie o p.p.m. brak jest przepisu odnoszącego się do pełnomocnictwa, co oznacza, że prawo właściwe dla oceny formy pełnomocnictwa ustalać należy zgodnie z art. 12 ustawy o p.p.m. Zasadniczo formę tę określać będzie zatem prawo właściwe dla tej czynności, wystarczy jednak dochowanie wymagań przewidzianych przez prawo obowiązujące w miejscu udzielenia pełnomocnictwa. Oczywiście, ustalenie i ocena, czy forma tamże obowiązująca została zachowana, jest domeną sądu orzekającego w sprawie.

Przedstawione okoliczności prowadzą do wniosku o trafności zarzutu kasacji co do naruszenia przez sąd prawa materialnego - art. 12 ustawy o p.p.m. poprzez jego wadliwe nieuwzględnienie, to zaś - uzasadniało konieczność uchylenia postanowień i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji, stosownie do art. 393¹³ k.p.c.

OSNC 1998 r., Nr 9, poz. 137