Kognicja sądu w postępowaniu zmierzającym do założenia księgi wieczystej przez dokonanie pierwszego wpisu

Przepis art. 626[8] § 2 k.p.c. stosuje się także wtedy, gdy postępowanie wieczystoksięgowe zmierza do założenia księgi wieczystej przez dokonanie pierwszego wpisu (art. 626[8] § 10 k.p.c.).

Wobec rezygnacji przez ustawodawcę z odrębnego postępowania o założenie księgi wieczystej i przyjęcia jednolitego modelu postępowania wieczystoksięgowego, które poddane zostało uniwersalnej regulacji, brak w obecnym stanie prawnym podstaw do szczególnego traktowania w ramach takiego postępowania wypadku, w którym chodzi o założenie księgi wieczystej.

Założenie księgi wieczystej następuje z chwilą dokonania pierwszego wpisu, w związku z czym postępowanie, które zmierza do dokonania takiego wpisu, jest postępowaniem wieczystoksięgowym analogicznym jak postępowanie o dokonanie kolejnego wpisu w już istniejącej księdze wieczystej.

Sąd wieczystoksięgowy, który rozpatruje wniosek o dokonanie pierwszego wpisu (o założenie księgi wieczystej), ma taki zakres kognicji, jaki wynika z art. 626[8] § 2 k.p.c., w związku z czym bada wyłącznie treść i formę wniosku i dołączonych do wniosku dokumentów; w braku księgi wieczystej z oczywistych względów nie wchodzi tylko w rachubę badanie jej treści. Stosowanie przepisu art. 626[8] § 2 k.p.c. oznacza, że w wypadku, gdy podstawę wpisu ma stanowić dokument, musi on zostać załączony do wniosku w odpowiedniej formie (por. przede wszystkim art. 31-34 u.k.w.h.; zob. w związku z tym postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2011 r., II CSK 538/10).

Nie jest możliwe - w świetle art. 626[8] § 2 k.p.c. - zastąpienie dokumentu, który ma być podstawą wpisu, żadnym innym środkiem dowodowym, wykazywanie treści tego dokumentu za pomocą innych środków dowodowych, jak również ustalanie prawa własności nieruchomości lub jej stanu prawnego w innym zakresie w inny sposób, w szczególności w drodze obwieszczenia.

W judykaturze Sądu Najwyższego wyrażano zarówno zapatrywanie, że w sprawie o założenie księgi wieczystej nie obowiązują ograniczenia dowodowe przewidziane w art. 626[8] § 2 k.p.c. (postanowienia z dnia 28 stycznia 2010 r., I CSK 222/09; z dnia 20 czerwca 2012 r., I CSK 220/12; z dnia 11 kwietnia 2013 r., II CSK 447/12; z dnia 15 stycznia 2014 r., I CSK 204/13), jak i stanowisko, że przepis ten ma zastosowanie również w postępowaniu o założenie księgi wieczystej (postanowienie z dnia 16 listopada 2011 r., II CSK 538/10).

Między tymi skrajnymi tezami lokują się wypowiedzi, w których Sąd Najwyższy uznawał, że w sprawach o założenie księgi wieczystej właściwe są (także) przepisy § 20 ust. 2 i § 24 ust. 1 rozporządzenia z 2001 r. (por. postanowienia z dnia 19 marca 2009 r., IV CSK 311/08; z dnia 9 września 2009 r., V CSK 8/09).

Na gruncie sytuacji, w której podstawą wpisu skutkującego założeniem księgi wieczystej jest przepis prawa, wobec czego nie ma dokumentu, który stwierdzałby nabycie własności nieruchomości, wyrażono pogląd, że sąd wieczystoksięgowy musi rozpoznać wniosek o wpis bez ograniczenia wynikającego z art. 626[8] § 2 k.p.c., gdy nie jest możliwe - poza postępowaniem wieczystoksięgowym - rozpoznanie sprawy w innym postępowaniu, pozwalającym na ustalenie własności nieruchomości (por. uchwałę SN z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 29/13).

Postanowienie SN z dnia 30 stycznia 2015 r., III CSK 145/14

Standard: 65118 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Sąd Okręgowy oddalając apelację przyjął, że istniała przeszkoda do dokonania wpisu zgodnie z wnioskiem skarżącego, gdyż w części obejmował on osoby nieżyjące, które nie mogły być równocześnie uczestnikami postępowania. Stwierdził także, że brak odpowiednich dokumentów wskazujących na następstwo prawne osoby wpisanej w księdze wieczystej jako właściciel stanowi także przeszkodę do dokonania wpisu.

Powyższe stanowisko wskazuje, że w rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy oceniał zasadność wniosku traktując go na równi z wnioskiem o wpis prawa w księdze wieczystej, tymczasem wniosek dotyczył założenia księgi wieczystej i wpisania praw do założonej księgi. W judykaturze prezentowane jest stanowisko, że w tym przypadku kognicja sądu wieczystoksięgowego jest szersza niż w postępowaniu o dokonanie wpisu do istniejącej księgi wieczystej (zob. postanowienia SN z dnia 25 listopada 2011, V CSK 535/10 i z dnia 28 stycznia 2010, I CSK 222/09).

Postanowienie SN z dnia 15 stycznia 2014 r., I CSK 204/13

Standard: 65435 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

W przypadkach przewidzianych w § 23 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.) sąd wieczystoksięgowy obowiązany jest brać z urzędu pod uwagę w szczególności zbiory dokumentów, dokumenty należące do zaginionej lub zniszczonej księgi wieczystej oraz zachowane części takiej księgi, a także dane z ewidencji gruntów i budynków.

W judykaturze Sąd Najwyższego przyjmuje się, że oznacza to, iż wówczas kognicja sądu wieczystoksięgowego jest szersza niż to wynika z art. 626[8] § 2 k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 28 stycznia 2010 r., I CSK 222/09 a także postanowienie SN z dnia 9 września 2009 r. wydane w niniejszej sprawie). Sąd wieczystoksięgowy obowiązany jest zatem wziąć pod uwagę nie tylko materiał dowodowy dostarczony przez wnioskodawcę, ale także – gdy wymagają tego okoliczności sprawy – przeprowadzić stosowne postępowanie dowodowe z urzędu. 

Postanowienie SN z dnia 25 listopada 2011 r., V CSK 535/10

Standard: 65432 (pełna treść orzeczenia)