Ekwiwalentność świadczeń stron w umowie obligacyjnej

W ramach wyrażonej w art. 353[1] k.c. zasady swobody umów mieści się przyzwolenie na faktyczną nierówność stron, która może się wyrażać nieekwiwalentnością ich wzajemnej sytuacji prawnej, niewymagającą co do zasady istnienia okoliczności ją usprawiedliwiających, skoro stanowi wyraz woli stron.

Ocena ta może kształtować się odmiennie, gdyby strona pozwana nie była przedsiębiorcą, ale konsumentem. Kryteria słuszności kontraktowej mogą być bowiem w pewnym stopniu zróżnicowane w zależności od tego, czy chodzi o stosunki konsumenckie, czy o stosunki między przedsiębiorcami (zob. wyrok SN z 19 listopada 2015 r., IV CSK 804/14).

Przyjęcie w umowie leasingu zwiększonego ryzyka prawnego przez korzystającego nie stanowi dostatecznej przesłanki uznania tej umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego (zob. wyrok SN z 4 października 2001 r., I CKN 328/99).

Stwierdzenie nierównomiernego rozłożenia ryzyka osiągnięcia korzyści i wysokości świadczeń obciążających tylko jedną lub obie strony umowy nie może w zasadzie wystarczyć do stwierdzenia, że czynność prawna narusza zasady słuszności kontraktowej i z tej przyczyny jest nieważna na podstawie art. 58 § 2 k.c. 

Obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy zasługiwać będzie na negatywną ocenę moralną, a w konsekwencji prowadzić do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy do takiego ukształtowania stosunków umownych, który jest dla niej w sposób widoczny krzywdzący, doszło przy świadomym lub tylko spowodowanym niedbalstwem, wykorzystaniu przez drugą stronę swojej silniejszej pozycji. Umowa zawarta przez stronę działającą pod presją faktycznej przewagi kontrahenta nie może być bowiem uznana za wyraz w pełni swobodnej i rozważnie podjętej przez nią decyzji (zob. wyroki SN z 18 marca 2008 r., IV CSK 478/07; z 25 maja 2011 r., II CSK 528/10; postanowienie SN z 13 lutego 2019 r. IV CSK 329/18)

Wyrok SN z dnia 15 marca 2023 r., II CSKP 1106/22

Standard: 72280 (pełna treść orzeczenia)

Dalsze zamieszkiwanie zbywcy na nieruchomości za wolą właściciela, w powiązaniu z innymi okolicznościami sprawy, może sugerować nierzeczywisty charakter zawartych umów, nie ma natomiast rzutować na ocenę ekwiwalentności wzajemnych świadczeń stron umowy, skoro nie miało ono podstawy w postanowieniach umownych.

W sytuacji, w której dłużnik wyzbywa się przedmiotu o realnej wartości egzekucyjnej, uzależnienie spełnienia świadczenia wzajemnego od określonych warunków lub odsunięcie terminu spełnienia świadczenia wzajemnego na wiele lat, nawet jeżeli jego nominalna wysokość nie wskazuje na rażącą dysproporcję świadczeń, uniemożliwia efektywne zaspokojenie wierzyciela przez okres niewymagalności wierzytelności i może przekształcać realny przedmiot majątkowy, mogący służyć skutecznej egzekucji, w niepewną perspektywę uzyskania możliwości jej prowadzenia w przyszłości. Może być tak zwłaszcza wtedy, gdy odroczonemu terminowi płatności nie towarzyszą właściwe zabezpieczenia wierzytelności, a z okoliczności nie wynika, by status majątkowy uzyskującego korzyść zapewniał – z uwzględnieniem ryzyka zmiany sytuacji ekonomicznej – ściągalność wierzytelności w perspektywie odroczonego o kilka lat terminu wymagalności. Sytuacja majątkowa kontrahenta, w razie rezygnacji z jednoczesności świadczeń i braku realnego zabezpieczenia świadczenia wzajemnego, może sprawiać, że roszczenie o spełnienie świadczenia wzajemnego staje się z punktu widzenia wierzyciela gospodarczo bezwartościowe lub jego wartość jest wielokrotnie niższa niż wynikałoby to z jego nominalnej wysokości.

Wyrok SN z dnia 20 lutego 2020 r., IV CSK 529/18

Standard: 88617 (pełna treść orzeczenia)