Retroaktywność wyroku ustanawiającego rozdzielność majątkową z datą wsteczną

Retroaktywność wyroku ustanawiającego rozdzielność majątkową, tj. jego wsteczny skutek, powoduje, że wspólność majątkowa w świetle prawa przestała istnieć w dniu określonym przez sąd; skoro nie istniała, to czynność prawna zakazana lub niemożliwa w czasie, w którym ona istnieje, jest skuteczna, gdyż zakaz ten - oceniany retrospektywnie - nie obowiązywał albo nie było innych przeszkód udaremniających podjęcie tej czynności.

Jeżeli małżonkowie zawarli umowę o częściowy podział majątku wspólnego wprawdzie w czasie istnienia wspólności, która jednak została późniejszym wyrokiem sądu zniesiona z dniem poprzedzającym zawarcie tej umowy, to jest oczywiste, że należy ją ocenić jako ab initio dopuszczalną, ważną i skuteczną, uchylającą się spod zakazu ustanowionego w art. 35 k.r.o. Na tym właśnie polega wsteczna moc wyroku; od chwili uprawomocnienia działa on ex tunc, wywołując skutki prawne w zakreślonej orzeczeniem przeszłości.

Regresywne działanie wyroku ma więc na celu nie tylko ochronę małżonków przed odpowiedzialnością za długi i zobowiązania drugiego małżonka oraz przed egzekucją nałożonych na niego grzywien i innych kar pieniężnych, co eksponował i akcentował Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 27 marca 1970 r., III CZP 69/70, ale także ocalenie umów i innych czynności prawnych, które w reżimie wspólności małżeńskiej byłyby niedopuszczalne - nieważne lub nieskuteczne. Inaczej mówiąc, moc wsteczna wyroku stabilizuje obrót prawny, eliminuje niepewność prawną, a także - w określonym zakresie - w sposób intensywny chroni wartości, które prawodawca uznał za istotne i wymagające szczególnej ochrony.

Uchwała SN z dnia 23 lutego 2018 r., III CZP 103/17

Standard: 64485 (pełna treść orzeczenia)