Restytucja naturalna polegająca na usunięciu wad fizycznych rzeczy (art. 363 § 1 k.c.)

Artykuł 363 § 1 k.c. dopuszcza żądanie naprawienia szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez świadczenie in natura zgodne z treścią pierwotnego zobowiązania, które może polegać także na usunięciu wad fizycznych rzeczy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszcza się możliwość żądania przez zamawiającego restytucji naturalnej w postaci usunięcia wad dzieła na podstawie ogólnych zasad kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej. Pogląd taki Sąd Najwyższy wyraził jednoznacznie w uzasadnieniu wyroku (7) z dnia 12 lutego 1991 r. III CRN 500/90, w uz. uchwały z dnia 23 września 2004 r., III CZP 48/04 oraz implicite w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 października 2000 r., I CKN 301/00).

W doktrynie przeważa pogląd odmienny. Wskazuje się, że przyjęta przez Sąd Najwyższy koncepcja nie jest ściśle zgodna z art. 363 k.c., gdyż z sensu i kontekstu tego przepisu wynika, że restytucja polega na przywróceniu stanu istniejącego przed wystąpieniem zdarzenia wywołującego szkodę, podczas gdy w wypadku dostarczenia towarów z wadami, stan zgodny z umową nigdy nie istniał. Ponadto nie jest ona korzystna dla odbiorcy, gdyż wyklucza jego roszczenie odszkodowawcze: nie można żądać zarówno naprawienia rzeczy, jak i odszkodowania pieniężnego. Jeżeli odbiorca żąda naprawy, to odpada wówczas możliwość pokrycia szkód wywołanych dostarczeniem towaru z wadami. Zauważa się także, że koncepcja powyższa pozostawia otwarte zagadnienie, w jakim terminie dłużnik ma zadośćuczynić żądaniu wierzyciela, co się dzieje jeżeli nie doprowadził on do naprawy rzeczy itd.

Wbrew poglądowi odwołującemu się do brzmienia art. 363 § 1 k.c. przepis ten nie wyłącza możliwości żądania restytucji naturalnej i uzupełniającego żądania odszkodowania w pieniądzu. Niepodobna bronić poglądu, że dopuszczenie możliwości żądania przez kupującego naprawienia rzeczy przez sprzedawcę może być dla kupującego niekorzystne, skoro w istocie poszerza ono zakres możliwych sposobów kompensaty. Nie rodzi ono nadzwyczajnych trudności z ustaleniem terminu spełnienia żądania i konsekwencji jego niewykonania. Aktualne są tu zasady ogólne dotyczące wykonania zobowiązań. 

Dopuszczenie możliwości żądania przez kupującego naprawienia rzeczy przez sprzedawcę na zasadach ogólnych w niczym nie uszczupla możliwości korzystania z uprawnień z rękojmi. Nie stoi jej na przeszkodzie wykładnia literalna art. 566 § 1 k.c.; szkoda poniesiona wskutek wady to także szkoda polegająca na zmniejszeniu wartości rzeczy.

Usytuowanie art. 363 §1 k.c. w części ogólnej zobowiązań wskazuje, że przepis ten dotyczy również kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej. Dopuszcza on zatem generalnie naprawienie w drodze restytucji naturalnej szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Trudno, poza samym brzmieniem art. 363 § 1 k.c., wyjaśnić dlaczego reguła ta miałaby być nieaktualna w przypadku nienależytego wykonania zobowiązania w postaci wadliwości rzeczy. Uprawnienia z rękojmi, niezależne od winy sprzedawcy, służą wzmocnieniu pozycji kupującego, nie jest zaś ich celem osłabienie uprawnień przysługujących mu na zasadach ogólnych. Myśl ta została uznana już dawno, gdy wskazano, że odpowiedzialność odszkodowawcza określona w art. 566 § 1 k.c. jest niezależna od odpowiedzialności z tytułu rękojmi.

Wyrok SN z dnia 25 września 2014 r., II CSK 795/13

Standard: 63785 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy