Zbieg żądań kary umownej z tytułu zwłoki lub opóźnienia w wykonaniu umowy oraz z tytułu odstąpienia od umowy
Skutki odstąpienia od umowy wzajemnej i roszczenia z tym związane (art. 494 k.c.) Umowne modyfikacje ustawowego wzorca kary umownej (art. 353[1] k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Co do zasady roszczenie o zapłatę kary umownej na wypadek zwłoki lub opóźnienia nie przysługuje stronie odstępującej od umowy wzajemnej, jeżeli w umowie zastrzeżono również taką karę w związku z odstąpieniem od umowy (por. uchwała SN z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 39/12, uz. uchwały SN z dnia 16 stycznia 1984 r., III CZP 70/83 oraz wyroki SN z dnia 28 stycznia 2011 r., I CSK 315/10, i z dnia 24 maja 2012 r., V CSK 260/11).
Strony zastrzegając w umowie kary umowne dokonują w istocie kalkulacji przyszłej hipotetycznej szkody, która może wynikać z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. W przypadku zgłoszenia żądania zasądzenia kary umownej z tytułu zwłoki w wykonaniu przedmiotu umowy i jednocześnie z tytułu odstąpienia od umowy, dochodzi do zbiegu roszczeń, niewykonanie zobowiązania pochłania bowiem szkodę wynikającą z nienależytego wykonania zobowiązania z uwagi na opóźnienie lub zwłokę w jego realizacji, a funkcje obu roszczeń są jednorodne.
Zakres szkody spowodowanej niewykonaniem zobowiązania w następstwie odstąpienia od umowy obejmuje szkodę doznaną na skutek nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika za okres poprzedzający odstąpienie od umowy, jak również wszystkie koszty, które poniosła strona w związku z odstąpieniem od niej. Jeżeli więc strony zastrzegły karę umowną nie różnicując jej wysokości w zależności od przyczyn odstąpienia od umowy, należy przyjąć, że kara ta miała rekompensować całą szkodę, jakiej dozna strona na skutek odstąpienia od umowy na skutek niewykonania zobowiązania w następstwie odstąpienia od umowy.
Jak trafnie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 lipca 2012 r. jeżeli umowa - jak w analizowanym przypadku - przewiduje karę umowną za opóźnienie lub zwłokę w wykonaniu zobowiązania oraz karę umowną za odstąpienie od umowy, to nie można kumulować tego rodzaju kar. Nie można bowiem jednocześnie spełniać wymagań od których naliczenie tych kar jest uzależnione tj. wykonać nienależycie zobowiązania i nie wykonać zobowiązania, a tak właśnie należy kwalifikować skutki zarówno ustawowego, jak i umownego odstąpienia od umowy (art. 492 i 494 k.c.).
W razie odstąpienia od umowy wchodzi w rachubę odpowiedzialność za szkodę spowodowaną niewykonaniem zobowiązania, które pochłania odpowiedzialność za szkodę wcześniej doznaną, z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania, które miało miejsce przed odstąpieniem od umowy. W konsekwencji, po odstąpieniu od umowy, wierzyciel może dochodzić jedynie kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia od umowy, z wyłączeniem możliwości jednoczesnego dochodzenia kary za nienależyte wykonanie zobowiązania.
Skoro kara umowna jest sposobem na kompensatę szkody, to sprzeczne z zasadami słuszności kontraktowej jest jej traktowanie przez wierzyciela jako instrumentu niezasadnego wzbogacenia się kosztem dłużnika.
Przyjęte rozwiązanie nie naraża wierzyciela na żaden uszczerbek, może on bowiem umówić się ze swoim kontrahentem na karę umowną na wypadek odstąpienia, która będzie kompensowała cały jego uszczerbek wynikający z niewykonania umowy.
Wyrok SN z dnia 14 czerwca 2018 r., V CSK 534/17
Standard: 63752 (pełna treść orzeczenia)
Roszczenie o zapłatę kary umownej na wypadek uchybienia terminowi spełnienia świadczenia nie przysługuje stronie odstępującej od umowy wzajemnej wówczas, jeżeli w umowie zastrzeżono również taką karę na wypadek odstąpienia od umowy (uchwała SN z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 39/12)
Wyrok SN z dnia 15 maja 2014 r., IV CSK 508/13
Standard: 63753 (pełna treść orzeczenia)