Ciężki wypadek przy pracy (art. 3 ust. 5 u. wypadkowej)

Katalog zdarzeń, które uznawane są za ciężki wypadek przy pracy jest zbiorem zawierającym przesłanki alternatywne, czyli wystarczające jest, że wypadek spowoduje wystąpienie jednego z następstw zawartych w definicji z art. 3 ust. 5 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2022 r. poz. 2189 z późn. zm.), na przykład, że wskutek wypadku doszło do całkowitej lub częściowej niezdolności poszkodowanego pracownika do pracy w zawodzie.

Katalog zdarzeń, które uznawane są za ciężki wypadek przy pracy jest zbiorem, zawierającym przesłanki alternatywne, czyli wystarczy, że wypadek spowoduje wystąpienie jednego z następstw zawartych w definicji. Jest także zbiorem otwartym, o czym świadczy użycie zwrotu "takie jak" (synonim słów "na przykład"), w którym dopuszczalne jest poszerzenie wykazu także o inne, niewymienione elementy. Prowadzi to do konieczności odnoszenia skutków wypadku do konkretnych ustaleń faktycznych dokonanych w tym zakresie.

W literaturze wskazuje się, że w art. 3 ust. 5 ustawy wypadkowej została zastosowana terminologia zaczerpnięta z różnych działów prawa. W przepisie tym znajdują się terminy z Kodeksu cywilnego (uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia) oraz z Kodeksu karnego (choroba nieuleczalna, choroba zagrażająca życiu). Podnosi się, że w art. 156 k.k., wymienione są takie same postacie ciężkich uszczerbków na zdrowiu, jak w definicji ciężkiego wypadku przy pracy. Uzasadnione jest zatem sięgnięcie do orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz poglądów doktryny interpretujących powołany art. 156 k.k. (poprzednio art. 155 k.k.) w kontekście zawartej w jego dyspozycji cechy trwałości zeszpecenia lub uszkodzenia ciała.

W postanowieniu z dnia 6 lutego 2007 r., III KK 254/06 Sąd Najwyższy orzekł, że cecha trwałości, o jakiej mowa w dyspozycji art. 156 § 1 pkt 2 k.k., musi być oceniana w perspektywie istniejącej w dacie orzekania przez sąd i w świetle poziomu wiedzy, narzędzi i umiejętności dostępnych w tym momencie, a nie z punktu widzenia przyszłych i hipotetycznych możliwości, które mogą nie nastąpić w osiągalnym czasie.

Wyrok SN z dnia 18 stycznia 2023 r., III USKP 1/22

Standard: 72841 (pełna treść orzeczenia)

Art. 3 ust. 5 ustawy wypadkowej „ciężkość” wypadku łączy z jego skutkami. W przepisie tym nie zastrzeżono, że inne niż utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, muszą mieć charakter trwały. Uważna analiza tej normy prawnej wskazuje, że rozróżnia ona następstwa wypadku występujące bezpośrednio po nim od następstw, które występują w okresie późniejszym (po przeprowadzonym leczeniu i rehabilitacji). Do tej pierwszej grupy należą: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, do drugiej - choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała (ich stwierdzenie jest możliwe po upływie okresu leczenia). 

W większości przypadków naruszenie podstawowych funkcji organizmu (skutek bezpośredni) przekłada się na skutki odleglejsze w czasie, ale też możliwe są sytuacje, gdy uraz powodujący naruszenie funkcji organizmu nieuznawanych za podstawowe wywołuje w dalszej perspektywie chorobę nieuleczalną lub zagrażającą życiu, trwałą chorobę psychiczną, całkowitą lub częściową niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

O ile zatem wypadek początkowo kwalifikowany jako „lekki” może się okazać „ciężkim”, o tyle nie jest możliwa sytuacja odwrotna - aby wypadek przy pracy wstępnie oznaczony jako ciężki mógł utracić taki przymiot wskutek pomyślnego przebiegu leczenia lub rehabilitacji (jak to przyjęto w uz. wyroku SN z dnia 25 października 2016 r., I PK 270/15).

W konsekwencji, w ocenie Sądu Najwyższego, o kwalifikacji wypadku przy pracy jako „ciężki” decydują w pierwszej kolejności skutki powstałe bezpośrednio po urazie (utrata bądź naruszenie podstawowych funkcji organizmu), w dalszej zaś – odleglejsze następstwa urazu (utrzymujące się po leczeniu i rehabilitacji) w postaci choroby nieuleczalnej lub zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy w zawodzie albo trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała.

Za wykładnią odrywającą ocenę „ciężkości” wypadku od trwałości naruszonej podstawowej funkcji organizmu przemawia również zasada proporcjonalności (wyrażająca się algorytmem ustalania stopy procentowej składki) między wysokością obowiązku składkowego płatnika a częstością i „ciężkością” wypadków przy pracy.

„Ciężkość” wypadku przekłada się na jego skutki w sferze ubezpieczenia wypadkowego, gdy przywrócenie naruszonej podstawowej funkcji organizmu wymaga długotrwałego leczenia, a w konsekwencji korzystania z długotrwałych świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.

Wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2019 r., III UK 103/18

Standard: 63518 (pełna treść orzeczenia)