Zwolnienie pracownika z obowiązku wykonywania pracy „na zasadzie volenti non fit iniuria"

W orzecznictwie dopuszcza się zwolnienie pracownika z obowiązku (prawa) wykonywania umówionej pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia „na zasadzie volenti non fit iniuria, tj. wedle swobodnego, zgodnego porozumienia stron stosunku pracy” (zob. cyt. wyżej wyrok SN z 4 marca 2009 r., II PK 202/08). To stanowisko Sądu Najwyższego wymaga jednak poczynienia pewnych zastrzeżeń. Zważywszy na to, że rodzaj wykonywanej pracy i prawo jej wykonywania przez cały okres zatrudnienia należą do istotnych warunków umowy o pracę, a prawo, poza wskazanymi w ustawie wypadkami, nie dozwala na jednostronną zmianę umowy w tym zakresie w drodze polecenia wydanego w granicach uprawnień kierowniczych pracodawcy, zmiana tego rodzaju, jako istotna, wymaga wypowiedzenia (art. 42 § 1-3 k.p.) lub porozumienia zmieniającego. Nie ulega zatem wątpliwości trafność stanowiska Sądu Najwyższego w kwestii możliwości zwolnienia pracownika z obowiązku wykonywania pracy z zachowaniem wynagrodzenia w drodze porozumienia stron.

Jednocześnie jednak należy dodać, że zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy jest obiektywnie rzecz biorąc niekorzystne dla pracownika, a faktu tego nie zmienia zachowanie przez niego prawa do wynagrodzenia. Z tego względu porozumienie pracownika z pracodawcą dopuszczające takie zwolnienie powinno być szczególnie uważnie ocenione w świetle przepisów o wadach oświadczeń woli i pod względem zgodności z zasadą uprzywilejowania pracownika (art. 18 § 1 i 2 k.p.), która ogranicza zasadę „volenti non fit iniuria”. Sytuacja taka bowiem oznacza odejście od normalnego układu rzeczy, w którym pracownik wykonuje umówioną pracę, ma kontakt ze współpracownikami, zachowuje pozycję zawodową i ma możliwość kontrolowania swojej sytuacji w zakładzie.

Odsunięcie od pracy z inicjatywy pracodawcy przerywa ten normalny układ, podważa pozycję pracownika w oczach innych pracowników, kontrahentów lub klientów zakładu, najczęściej też jest zapowiedzią dalszych niekorzystnych zdarzeń. Jest to niewątpliwie sytuacja odbiegająca na niekorzyść od stanu wynikającego z przepisów prawa pracy, zgodnie z którymi może on wykonywać pracę zgodnie z umową, tak jak inni pracownicy.

Ocenę tę mogą zmienić jedynie ważne względy, jak np. utrata zaufania do pracownika uzasadniona obiektywnymi i istotnymi przyczynami, wymagającymi odsunięcia go od pracy do czasu wyjaśnienia sytuacji.

Kwestia oceny korzystności porozumienia o zwolnieniu z obowiązku świadczenia pracy wymaga szczególnej ostrożności w sytuacji, gdy odsunięcie od obowiązków następuje w niejasnych dla pracownika okolicznościach, bez przedstawienia przez pracodawcę powodów takiego postępowania.

Wyrok SN z dnia 13 marca 2013 r., II PK 214/12

Standard: 63311 (pełna treść orzeczenia)