Odmowa ze względu na grożącą karę dożywotniego pozbawienia wolności
Bezwzględne i względne podstawy odmowy wydania (art. 604 k.p.k.)
Sąd Apelacyjny podkreśla, że na uwagę zasługuje tu wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (dalej także jako ETPC lub trybunał strasburski) zapadły w sprawie Trabelsi przeciwko Belgii z 4 września 2014 r., skarga nr 140/10, na który powołano się w uzasadnieniu wskazanego powyżej zażalenia, lecz także inne judykaty strasburskie, a w szczególności wcześniejszy od powołanego powyżej wyrok ETPC wydany w sprawie Vinter i inni przeciwko Wielkiej Brytanii z 9 lipca 2013 r., skargi nr 66069/09 nr 66069/09, nr 130/10 i 3896/10.
W powołanych powyżej wyrokach trybunał strasburski stwierdził, że kara dożywotniego pozbawienia wolności jako taka, jeżeli wymierzana jest osobie dorosłej, nie koliduje ze standardem strasburskim, może jednak naruszać art. 3 EKPC, o ile jest rażąco nieproporcjonalna do winy i wagi czynu, przy czym stwierdzenie takiej nieproporcjonalności możliwe jest jedynie w zupełnie wyjątkowych sytuacjach, bo państwa-strony konwencji korzystają ze swobody w decydowaniu o tym, jakie kary obowiązują w ich wewnętrznych systemach prawnych za poszczególne przestępstwa, a w konsekwencji mogą też przewidzieć w swoich wewnętrznych systemach prawnych karę dożywotniego pozbawienia wolności wobec pełnoletnich oskarżonych o poważne przestępstwa. Sytuacja, w której kara dożywotniego pozbawienia wolności nie podlega w trakcie jej wykonywania weryfikacji podczas procedury, którą może zainicjować skazany, a której wszczęcie może spowodować zmianę wymierzonej kary, w tym w szczególności jej skrócenie lub warunkowe przedterminowe zwolnienie, jeżeli zostanie ustalone, że zachowanie skazanego nie uzasadnia jego dalszej izolacji, w świetle przywołanych powyżej orzeczeń strasburskich narusza natomiast gwarancje wynikającą z art. 3 EKPC.
Podobne stanowisko w kwestii dostępu do warunkowego przedterminowego zwolnienia trybunał strasburski zajął także w wyroku z 20 maja 2014 r. w sprawie László Magyar przeciwko Republice Węgierskiej, skarga nr 73593/10. W tym orzeczeniu trybunał strasburski podkreślił, że z perspektywy wymogów wynikających z art. 3 EKPC skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności musi mieć do dyspozycji środek prawny pozwalający na ubieganie się o wcześniejsze zakończenie odbywania tej kary. Podkreślenia wymaga tu, że w sprawie zakończonej powołanym powyżej wyrokiem trybunał strasburski rozważył doniosłą także dla rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej P. W. kwestię, czy możliwość skorzystania z prawa łaski prezydenta daje skazanemu „perspektywę/możliwość zwolnienia”, wymaganą dla uznania kary dożywotniego pozbawienia wolności za zgodną z art. 3 Konwencji. W tym zakresie, w kontekście stanu prawnego obowiązujacego na Węgrzech, ETPC stwierdził, że procedura ułaskawieniowa nie może tu być uznana za wystarczający środek prawny, w szczegóności dlatego, iż nie gwarantuje odpowiedniego zbadania i uwzględnienia postępów w resocjalizacji skazanego.
Na uwagę zasługuje tu także niedawno zapadły wyrok z 4 października 2016 r. w sprawie T.P. i A.T. przeciwko Węgrom (skarga nr 37871/14), w którym ETPC ponownie stwierdził, że węgierska ustawa, która przyznaje osobie skazanej na karę dożywotniego pozbawienia wolności możliwość ubiegania się o warunkowe przedterminowe, zwolnienie dopiero po 40 latach, narusza zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania. We wskazanym powyżej judykacie, tak samo, jak w orzeczeniach omówionych powyżej, trybunał strasburski stwierdził, że kara dożywotniego pozbawienia wolności narusza gwarancję wynikającą z art. 3 EKPC, jeżeli osoba skazana nie ma realnej możliwości ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie najdalej po odbyciu 25 lat kary pozbawienia wolności. W tym judykacie trybunał strasburski powtórzył stanowisko, że z perspektywy gwarancji wynikającej z art. 3 EKPC akt łaski prezydenta nie jest wystarczający, bo ze względu na swój dyskrecjonalny charakter udzielenie zwolnienia w takim wypadku nie podlega żadnym obiektywnym kryteriom, ani przesłankom zależnym od zachowania skazanego.
W powołanym powyżej wyroku z 20 maja 2014 r. w sprawie László Magyar przeciwko Republice Węgierskiej, skarga nr 73593/10 trybunał strasburski odnotował wprost, iż z art. 3 konwencji nie wynika gwarancja „perspektywy bliskiego zwolnienia z odbycia reszty kary”, a we wszystkich omówionych powyżej judykatach strasburskich wskazywano odbycie 25 lat pozbawienia wolności jako okres, po którym najpóźniej powinna nastąpić weryfikacja dalszego wykonywania kary pozbawienia wolności.
W wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu z 24 lipca 2014 r. w sprawie Čalovskis przeciwko Łotwie (skarga nr 22205/13) nie stwierdzono naruszenia art. 3 EKPC w sprawie dotyczącej skarżącego, któremu w Stanach Zjednoczonych groziło wymierzenie kary do sześćdziesięciu siedmiu lat pozbawienia wolności, co do której w prawie amerykańskim nie była przewidziana możliwość warunkowego przedterminowego zwolnienia. Wskazując na to, że zgodnie z uzyskaną notą dyplomatyczną w postępowaniu ekstradycyjny dotyczącym skarżącego właściwe władze amerykańskie zobowiązały się do uwzględnienia wniosku skazanego w sprawie odbycia kary na Łotwie w wypadku jego skazania, we wskazanym powyżej wyroku trybunał strasburski stwierdził, że nie doszło do naruszenia art. 3 konwencji.
Postanowienie SA w Krakowie, Sygn. akt II AKz 162/16
Standard: 4695
Jeżeli ekstradycja może mieć w państwie występującym o ekstradycję konsekwencje niezgodne z artykułem 3 Konwencji, Układające się Państwo nie może dokonać ekstradycji. Celem takiego wymogu jest zapewnienie skuteczności gwarancji przewidzianej artykułem 3 w związku z poważnym i nieodwracalnym charakterem zarzuconego grożącego cierpienia (zob. Soering).
W przeszłości Trybunał kilkakrotnie zajmował się problemem ryzyka kary dożywotniego pozbawienia wolności. W każdej ze spraw Trybunał podejmował próbę ustalenia, na podstawie gwarancji dyplomatycznych udzielanych przez państwo występujące o ekstradycję, czy ekstradycja poszczególnych osób faktycznie narażała je na takie ryzyko, a jeżeli tak, czy istniała możliwość złagodzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności tak, by osoby te mogły mieć nadzieję na zwolnienie (zob. między innymi Nivette przeciwko Francji (dec.), nr 44190/98, ETPCz 2001-VII; Einhorn przeciwko Francji (dec.), nr 71555/01, ETPCz 2001-XI; Salem przeciwko Portugal (dec.), nr 26844/04, 9 maja 2006 r.; Olaechea Cahuas przeciwko Hiszpanii, nr 24668/03, ETPCz 2006-X; oraz Schuchter przeciwko Włochom, (dec.), nr 68476/10, 11 października 2011 r.).
Kwestia ta pojawiła się ponownie w sprawach Harkins i Edwards oraz Babar Ahmad i Inni, cyt. powyżej. W sprawach tych większości skarżących groziła ekstradycja ze Zjednoczonego Królestwa do Stanów Zjednoczonych, gdzie oskarżono ich o przestępstwa związane z aktami terroryzmu z inspiracji Al-Kaidy, a w przypadku skazania groziły im obligatoryjne bądź dyskrecjonalne kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Odwołując się do własnego orzecznictwa dotyczącego kar dożywotniego pozbawienia wolności w systemie krajowym, przyjętego w wyroku w sprawie Kafkaris, Trybunał uznał, że przy braku rażącej nieproporcjonalności dyskrecjonalna kara dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości zwolnienia warunkowego skutkowałaby powstaniem problemu w świetle artykułu 3 wówczas, gdy można by wykazać, że dalsze uwięzienie skarżącego nie jest uzasadnione uprawnionymi względami penologicznymi oraz że nie ma możliwości złagodzenia kary de facto i de iure (zob. Harkins i Edwards, oraz Babar Ahmad i Inni).
Trybunał stwierdził następnie, że skarżący, którzy nie zostali skazani, a zatem nie rozpoczęli jeszcze nawet odbywania kary nałożonej wskutek skazania, nie wykazali, iż w przypadku ekstradycji ich uwięzienie w Stanach Zjednoczonych nie służyłoby żadnemu uprawnionemu celowi penologicznemu. Za jeszcze mniej pewne Trybunał uznał fakt, że gdyby do tego doszło, władze USA odmówiłyby skorzystania z dostępnych mechanizmów łagodzenia kary (zob. Harkins i Edwards oraz Babar Ahmad i Inni). Trybunał doszedł zatem do wniosku, że ryzyko nałożenia kar dożywotniego pozbawienia wolności nie stało na przeszkodzie ekstradycji skarżących.
Jeżeli ekstradycja może mieć w państwie występującym o ekstradycję konsekwencje niezgodne z artykułem 3 Konwencji, Układające się Państwo nie może dokonać ekstradycji. Celem takiego wymogu jest zapewnienie skuteczności gwarancji przewidzianej artykułem 3 w związku z poważnym i nieodwracalnym charakterem zarzuconego grożącego cierpienia (zob. Soering).
W przeszłości Trybunał kilkakrotnie zajmował się problemem ryzyka kary dożywotniego pozbawienia wolności. W każdej ze spraw Trybunał podejmował próbę ustalenia, na podstawie gwarancji dyplomatycznych udzielanych przez państwo występujące o ekstradycję, czy ekstradycja poszczególnych osób faktycznie narażała je na takie ryzyko, a jeżeli tak, czy istniała możliwość złagodzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności tak, by osoby te mogły mieć nadzieję na zwolnienie (zob. między innymi Nivette przeciwko Francji (dec.), nr 44190/98, ETPCz 2001-VII; Einhorn przeciwko Francji (dec.), nr 71555/01, ETPCz 2001-XI; Salem przeciwko Portugal (dec.), nr 26844/04, 9 maja 2006 r.; Olaechea Cahuas przeciwko Hiszpanii, nr 24668/03, ETPCz 2006-X; oraz Schuchter przeciwko Włochom, (dec.), nr 68476/10, 11 października 2011 r.).
Kwestia ta pojawiła się ponownie w sprawach Harkins i Edwards oraz Babar Ahmad i Inni, cyt. powyżej. W sprawach tych większości skarżących groziła ekstradycja ze Zjednoczonego Królestwa do Stanów Zjednoczonych, gdzie oskarżono ich o przestępstwa związane z aktami terroryzmu z inspiracji Al-Kaidy, a w przypadku skazania groziły im obligatoryjne bądź dyskrecjonalne kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Odwołując się do własnego orzecznictwa dotyczącego kar dożywotniego pozbawienia wolności w systemie krajowym, przyjętego w wyroku w sprawie Kafkaris, Trybunał uznał, że przy braku rażącej nieproporcjonalności dyskrecjonalna kara dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości zwolnienia warunkowego skutkowałaby powstaniem problemu w świetle artykułu 3 wówczas, gdy można by wykazać, że dalsze uwięzienie skarżącego nie jest uzasadnione uprawnionymi względami penologicznymi oraz że nie ma możliwości złagodzenia kary de facto i de iure (zob. Harkins i Edwards oraz Babar Ahmad i Inni).
Trybunał stwierdził następnie, że skarżący, którzy nie zostali skazani, a zatem nie rozpoczęli jeszcze nawet odbywania kary nałożonej wskutek skazania, nie wykazali, iż w przypadku ekstradycji ich uwięzienie w Stanach Zjednoczonych nie służyłoby żadnemu uprawnionemu celowi penologicznemu. Za jeszcze mniej pewne Trybunał uznał fakt, że gdyby do tego doszło, władze USA odmówiłyby skorzystania z dostępnych mechanizmów łagodzenia kary (zob. Harkins i Edwards, oraz Babar Ahmad i Inni). Trybunał doszedł zatem do wniosku, że ryzyko nałożenia kar dożywotniego pozbawienia wolności nie stało na przeszkodzie ekstradycji skarżących.
Trybunał uznaje, podobnie jak we wszystkich sprawach dotyczących ekstradycji od czasu sprawy Soering, że musi oceniać ryzyko ponoszone przez skarżącego w świetle artykułu 3 ex ante, to jest przed jego możliwym skazaniem w Stanach Zjednoczonych, nie zaś ex post facto, jak sugeruje Rząd. Trybunał ma za zadanie upewnić się, czy ekstradycja skarżącego była zgodna z artykułem 3, a zatem rozważyć, czy grożąca skarżącemu dyskrecjonalna kara dożywotniego pozbawienia wolności spełnia kryteria, jakie Trybunał określił w tym zakresie w swoim orzecznictwie.
O ile przepisy wskazują na istnienie „nadziei na zwolnienie” w rozumieniu wyroku w sprawie Kafkaris – nawet jeżeli można mieć wątpliwości co do realności takich szans w praktyce – żadna z przewidzianych procedur nie stanowi mechanizmu kontroli, który wymagałby od władz krajowych ustalenia, na podstawie obiektywnych, uprzednio określonych kryteriów, o których więzień posiada szczegółową wiedzę w czasie nałożenia kary dożywotniego pozbawienia wolności, czy w okresie odbywania kary więzień się zmienił i poczynił takie postępy, że dalsze uwięzienie przestało być uzasadnione na podstawie uprawnionych względów penologicznych. W takich okolicznościach Trybunał uznaje, że nie można uznać kary dożywotniego pozbawienia wolności grożącej skarżącemu za redukowalną dla celów artykułu 3 Konwencji w rozumieniu wyroku Vinter i Inni. Narażając skarżącego na ryzyko traktowania sprzecznego z tym przepisem Rząd spowodował, że pozwane Państwo ponosi odpowiedzialność w kontekście Konwencji.
Trabelsi przeciwko Belgii (Skarga nr 140/10)
Standard: 4239