Zasada jednolitości i niezmienności składu sędziowskiego (art. 47b p.u.s.p.)

Zasady przydzielania i ponownego przydziału spraw wchodzą w zakres pojęcia sądu „ustanowionego ustawą”, ponieważ nie tylko obejmuje ono podstawę prawną samego istnienia sądu, lecz również wymaga poszanowania składu orzekającego w każdej sprawie oraz istnienia wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością.

Wykonywanie funkcji sędziego musi być chronione nie tylko przed wszelkimi bezpośrednimi wpływami w formie instrukcji, ale także przed bardziej pośrednimi formami wpływu, które mogą wpływać na orzeczenia sądowe [zob. podobnie wyroki: z dnia 11 lipca 2024 r., Hann-Invest i in., C‑554/21, C‑622/21 i C‑727/21; a także z dnia 14 listopada 2024 r., S. (Zmiana składu sądu), C‑197/23].

Powyższe gwarancje niezawisłości i bezstronności wymagają istnienia zasad, w szczególności co do składu danego organu, pozwalających wykluczyć, w przekonaniu jednostek, wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych oraz neutralności względem ścierających się przed nim interesów (wyrok z dnia 11 lipca 2024 r., Hann-Invest i in., C‑554/21, C‑622/21 i C‑727/21).

Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE wymaga również istnienia sądu „ustanowionego uprzednio na mocy ustawy” w świetle nierozerwalnych więzi, jakie istnieją między dostępem do takiego sądu a gwarancjami niezawisłości i bezstronności sędziów.

Odniesienie do „sądu ustanowionego na mocy ustawy” zawarte również w art. 47 akapit drugi Karty odzwierciedla w szczególności zasadę państwa prawnego i dotyczy nie tylko podstawy prawnej samego istnienia sądu, ale także składu orzekającego w każdej sprawie oraz wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością (zob. analogicznie wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank, C‑132/20). 

W konsekwencji art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE wymaga w tym zakresie także tego, by przepisy regulujące obsadzanie składów orzekających umożliwiały wykluczenie jakiejkolwiek nieuprawnionej ingerencji w proces podejmowania decyzji w danej sprawie osób spoza składu orzekającego rozpoznającego tę sprawę, przed którymi strony nie mogły przedstawić swoich argumentów (zob. podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2024 r., Hann-Invest i in., C‑554/21, C‑622/21 i C‑727/21).

Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniom krajowym, na mocy których organ sądu krajowego, taki jak kolegium sądu, może zwolnić sędziego tego sądu z obowiązku rozpoznania części lub wszystkich przydzielonych mu spraw, w sytuacji gdy uregulowania te nie przewidują kryteriów, którymi ten organ powinien kierować się przy podejmowaniu takiej uchwały o zwolnieniu z obowiązku rozpoznania sprawy, i nie nakładają obowiązku uzasadnienia tej uchwały.

Zwolnienie sędziego z obowiązku rozpoznania przydzielonych mu spraw, w sytuacji gdy właściwe przepisy krajowe nie określają obiektywnych kryteriów pozwalających na uregulowanie takiej możliwości, a co więcej, gdy nie jest wymagane uzasadnianie uchwały o takim zwolnieniu, nie daje podstaw, by wykluczyć, że to zwolnienie mogło być arbitralne, a nawet mogło stanowić ukrytą karę dyscyplinarną. Jest tak tym bardziej, w przypadku gdy po takim zwolnieniu z obowiązku rozpoznania sprawy następuje przeniesienie danego sędziego do innego wydziału tego samego sądu.

Aby nie pozostawiać miejsca na arbitralność, która mogłaby wynikać z nieprzejrzystej procedury zdolnej naruszyć zasady niezawisłości i nieusuwalności sędziów, ważne jest, aby przepisy krajowe regulujące zwolnienie sędziego z obowiązku rozpoznania sprawy przewidywały obiektywne i jasno określone kryteria, na podstawie których sędzia może zostać zwolniony z obowiązku rozpoznania przydzielonych mu spraw, jak również obowiązek uzasadniania uchwał w tym przedmiocie, w szczególności w przypadku zwolnienia sędziego z obowiązku rozpoznania sprawy bez jego zgody, tak aby zagwarantować, że niezawisłość sędziowska nie będzie zagrożona z powodu nieuprawnionych nacisków z zewnątrz.

Wyrok TSUE z dnia 6 marca 2025 r., C-647/21

Standard: 87698 (pełna treść orzeczenia)