Wyrok pilotażowy ETPCz
Europejski Trybunał Praw Człowieka - postępowanie, właściwość
Istota wyroku pilotażowego ETPCz sprowadza się do tego, że wyrok nie ogranicza się do rozstrzygnięcia konkretnej skargi, lecz nakłada na pozwane państwo obowiązek rozwiązania problemu o charakterze systemowym, dotykającym całe szerokie grupy społeczne, z których mogą wywodzić się potencjalni skarżący w podobnych sprawach. Ta kategoria wyroków została wprowadzona do praktyki orzeczniczej Trybunału Strasburskiego stosunkowo niedawno (wyrok z dnia 22 czerwca 2004 r., sprawa 31443/96 Broniowski przeciwko Polsce,), głównie ze względów pragmatycznych. Nie zmienia jednak ona zasadniczego charakteru wyroków tego Trybunału w tym sensie, że wyrok tego Trybunału nie przybiera postaci jakiegoś „europejskiego tytułu wykonawczego”, podlegającego przymusowej egzekucji. Realizacja wyroków Trybunału Strasburskiego odbywa się w trybie wykonywania zobowiązań państwa płynących z prawa publicznego międzynarodowego pod nadzorem Komitetu Ministrów (art. 46 Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności).
Wyrok SN z dnia 6 maja 2016 r., I CSK 364/15
Standard: 54001 (pełna treść orzeczenia)
Trybunał zauważa, że art. 46 Konwencji interpretowany w świetle art. 1 nakłada na pozwane Państwo prawny obowiązek wdrożenia pod nadzorem Komitetu Ministrów odpowiednich środków generalnych i/lub indywidualnych zabezpieczających prawo skarżącego, które zgodnie z wyrokiem Trybunału zostało naruszone. Takie środki należy również podjąć wobec innych osób znajdujących się w sytuacji skarżącego, zwłaszcza poprzez rozwiązanie problemów, które doprowadziły do stwierdzeń Trybunału (zob. Scozzari i Giunta przeciwko Włochom [Wielka Izba], skarga nr 39221/98 i 41963/98, ETPC 2000 VIII; Christine Goodwin przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], skarga nr 28957/95, § 120, ETPC 2002 VI; Lukenda przeciwko Słowenii, skarga nr 23032/02, § 94, ETPC 2005-X oraz S. i Marper przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], skarga nr 30562/04 oraz 30566/04, ETPC 2008). Obowiązek ten jest konsekwentnie podkreślany przez Komitet Ministrów nadzorujący wykonanie wyroków Trybunału (zob. m.in. Uchwały tymczasowe DH(97)336 w sprawach dotyczących długości postępowania we Włoszech, DH(99)434 w sprawach dotyczących działania sił bezpieczeństwa w Turcji; ResDH(2001)65 w sprawie Scozzari i Giunta przeciwko Włochom (op. cit.); oraz ResDH (2006)1 w sprawach Ryabykh przeciwko Rosji (skarga nr 52854/99, ETPC 2003-IX) i Volkova p. Rosji (skarga nr 48758/99, 5 kwietnia 2005 r.)).
Aby ułatwić skuteczne wykonanie swoich wyroków zgodnie z tymi wytycznymi, Trybunał może przyjąć procedurę wyroku pilotażowego pozwalającą mu na ustalenie w ramach wyroku istnienia problemów strukturalnych będących przyczyną naruszeń i wskazanie środków lub działań, które pozwane państwo powinno podjąć w celu usunięcia takich naruszeń (zob. Broniowski przeciwko Polsce [Wielka Izba], skarga 31443/96 oraz sentencja wyroku, ETPC 2004-V; oraz Hutten-Czapska przeciwko Polsce [Wielka Izba], skarga nr 35014/97, ETPC 2006-VIII). Taki sposób orzekania stosuje się jednak przy zachowaniu odpowiedniego poszanowania dla odpowiednich funkcji organów Konwencji: ocena wdrożenia środków indywidualnych i generalnych należy do kompetencji Komitetu Ministrów na podstawie art. 46 § 2 Konwencji (zob. na zasadzie mutatis mutandis sprawę Broniowski przeciwko Polsce (ugoda) [Wielka Izba], 31443/96, ETPC 2005-IX i Hutten-Czapska przeciwko Polsce (ugoda) [Wielka Izba], skarga nr 35014/97, 28 kwietnia 2008)
Innym ważnym celem procedury wyroków pilotażowych jest zachęcenie pozwanego Państwa do rozstrzygnięcia wielu indywidualnych spraw wynikających z tego samego problemu na szczeblu krajowym, a tym samym wdrożenie zasady subsydiarności, która stanowi fundament systemu Konwencji. W istocie, powtarzanie tych samych ustaleń w dużej liczbie spraw niekoniecznie jest najlepszym sposobem realizacji zadania Trybunału określonego w art. 19, tj. „zapewnienia przestrzegania zobowiązań wynikających dla Wysokich Układających się Stron z Konwencji i jej protokołów” osiągane poprzez (zob. na zasadzie mutatis mutandis sprawę E.G. przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 50425/99, 23 września 2008).
Celem procedury wyroku pilotażowego jest ułatwienie jak najszybszego i najskuteczniejszego rozwiązania dysfunkcji mającej wpływ na ochronę praw zagwarantowanych w Konwencji w ramach krajowego porządku prawnego (zob. Wolkenberg i Inni przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 50003/99, 4 grudnia 2007 r.). Chociaż działanie pozwanego Państwa powinno przede wszystkim koncentrować się na rozwiązaniu tej dysfunkcji i na wprowadzeniu, gdzie to możliwe, skutecznych krajowych środków odwoławczych w odniesieniu do omawianych naruszeń, może również obejmować rozwiązania doraźne, takie jak polubowne rozwiązania wypracowane ze skarżącymi lub jednostronne propozycje działań naprawczych zgodne z wymogami Konwencji. Trybunał może zdecydować o odroczeniu terminu rozpatrywania wszystkich podobnych spraw, dając tym samym szansę pozwanemu Państwu na znalezienie różnych rozwiązań (zob. na zasadzie mutatis mutandis sprawę Broniowski, op. cit. oraz Xenides-Arestis przeciwko Turcji, skarga nr 46347/99, 22 grudnia 2005 roku).
Jednak jeżeli pozwane Państwo nie przyjmie takich środków po wyroku pilotażowym i nadal będzie naruszać Konwencję, Trybunał nie będzie miał innego wyjścia niż wznowić rozpatrywanie wszystkich podobnych skarg i wydać w nich wyrok, co pozwoli na zapewnienie skutecznego przestrzegania zapisów Konwencji (zob. na zasadzie mutatis mutandis sprawę E.G.).
Budrov przeciwko Rosji Nr 2 (Skarga nr 33509/04)
Standard: 4362