Zasada równego traktowanie ze względu na kryterium obywatelstwa

Uzasadnieniem odmiennego traktowania pracowników ze względu na kryterium obywatelstwa nie może być przepis art. 5 pkt 9 ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r., o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (jednolity tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 1219), gdyż art. 2 ust. 2 stanowi, że przepisów rozdziału 1 i 2 nie stosuje się do pracowników.

Tak więc należy przyjąć, że w przypadku cudzoziemca dysponującego stosownym zezwoleniem (na pracę lub/i pobytu) zastosowanie znajdują przepisy kodeksowe o równym traktowaniu w pełnym zakresie, chyba że możliwość odstępstwa przewiduje przepis szczególny. Należy także stwierdzić, że zasada niedyskryminacji ma charakter uniwersalny. Od dawna bowiem jest wyrażana nie tylko w aktach prawa unijnego, ale także w przepisach prawa międzynarodowego (np. w konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy) i przepisach krajowych. Została także uregulowana w art. 32 Konstytucji RP. Wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa (art. 37 ust. 2 Konstytucji RP).

Powszechnie akceptowany jest pogląd, że zasada niedyskryminacji dotyczy wszystkich etapów stosunku pracy. Nie ulega więc wątpliwości, że kryterium o charakterze dyskryminacyjnym w żadnym przypadku nie może decydować o rodzaju zawieranej umowy o pracę. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wyraźnie stwierdza, że z uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego wynika, że powódka została inaczej potraktowana przez pracodawcę z powodu braku obywatelstwa polskiego.

Przepisy kodeksu pracy (art. 113 oraz art. 183a § 1) wśród zakazanych kryteriów dyskryminacyjnych wymieniają, między innymi, narodowość. Nie występuje natomiast w tym katalogu obywatelstwo. Pojęcia narodowości i obywatelstwa nie są tożsame. Należy więc rozstrzygnąć, czy obywatelstwo może być dopuszczalnym kryterium różnicującym sytuację w zakresie rodzaju umowy o pracę mającej być zawartej z nauczycielem w oparciu o przepisy Karty Nauczyciela. Mając na uwadze to, że przepisy Kodeksu pracy zawierają katalog otwarty kryteriów o charakterze dyskryminacyjnym w okolicznościach niniejszej sprawy należy przyjąć, że obywatelstwo nie może uzasadniać zróżnicowania sytuacji pracownika. Zgodnie z powszechnie akceptowaną tezą złamaniem zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu jest niedopuszczalne różnicowanie sytuacji prawnej pracownika w oparciu o negatywne kryteria. Niedozwolone przyczyny różnicowania sytuacji pracowniczej mogą więc być kwalifikowane jako dyskryminujące jeżeli są zabronione przez prawo i wysoce naganne. Z całą pewnością można przyjąć, że co do zasady, kryterium obywatelstwa może być traktowane jako niedozwolone kryterium o charakterze bezpośrednio dyskryminacyjnym.

Stwierdzenie działania pracodawcy o charakterze dyskryminacyjnym uzasadnia roszczenie pracownika o odszkodowanie przewidziane w art. 18d k.p. Przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy jest w tym przypadku jedynie naruszenie zasady niedyskryminacji (równego traktowania) – bezprawność zachowania pracodawcy. Natomiast nie jest konieczne zaistnienie świadomości popełnienia naruszenia, a więc winy nawet w najlżejszej postaci niedbalstwa. Okoliczności te mogą jednak mieć wpływ na wysokość zasądzonego odszkodowania lub zadośćuczynienia. Natomiast pozostają one bez znaczenia w przypadku dochodzenia odszkodowania w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Wyrok SN z dnia 7 listopada 2016 r., III PK 11/16

Standard: 62521 (pełna treść orzeczenia)