Obowiązki Państwa udzielenia Trybunałowi wszelkich informacji i dokumentów

Trybunał powtarza, że sprawą najwyższej wagi dla efektywnego funkcjonowania systemu skargi indywidualnej, działającego w oparciu o art. 34 Konwencji, jest obowiązek udzielenia przez państwa wszelkich niezbędnych ułatwień, celem umożliwienia właściwego i efektywnego zbadania skarg. Obowiązek ten zobowiązuje Wysokie Układające się Strony do udzielenia Trybunałowi wszelkich niezbędnych ułatwień, niezależnie czy chodzi o przeprowadzenie dochodzenia w zakresie ustalania faktów czy wykonywania ogólnych obowiązków związanych z rozpoznawaniem skarg. Brak realizacji przez rząd, bez przedstawienia odpowiedniego uzasadnienia, obowiązku przedłożenia pozostających w jego dyspozycji informacji, może skutkować nie tylko wyciągnięciem wniosku o zasadności zarzutów skarżącego, ale również świadczy negatywnie o poziomie przestrzegania przez pozwane państwo jego obowiązków wynikających z art. 38 Konwencji (patrz Tahsin Acar p. Turcji [WI], skarga nr. 26307/95, ECHR 2004‑III; Timurtaş p. Turcji, skarga nr 23531/94, ECHR 2000‑VI; oraz Tanrıkulu p. Turcji [WI], skarga nr 23763/94, ECHR 1999‑IV).

Obowiązek przedkładania dowodów zażądanych przez Trybunał wiąże pozwany rząd od momentu, w którym takie żądanie zostało sformułowane, niezależnie, czy miało to miejsce w momencie zakomunikowania sprawy rządowi, czy na dalszym etapie postępowania (patrz Enukidze i Girgvliani p. Gruzji, skarga nr 25091/07, wyrok z 26 kwietnia 2011 r., oraz Bekirski p. Bułgarii, nr 71420/01, 2 września 2010 r.).

Podstawowym wymogiem jest to, by żądane dokumenty złożone zostały w całości, jeśli Trybunał tak zarządzi, a wszelkie braki muszą być należycie wyjaśnione (patrz Damir Sibgatullin p. Rosji, skarga nr 1413/05, 24 kwietnia 2012 r.; Enukidze i Girgvliani oraz Davydov i inni p. Ukrainie, skargi nr 17674/02 i 39081/02, 1 lipca 2010 r.).

Każdy zażądany materiał powinien zostać przedłożony niezwłocznie, a w każdym wypadku, w terminie wyznaczonym przez Trybunał. Znaczne i nieuzasadnione opóźnienie może prowadzić do uznania przez Trybunał wyjaśnień pozwanego państwa za nieprzekonujące (patrz Damir Sibgatullin; Tahsin Acar; oraz Enukidze i Girgvliani).

Trybunał już wcześniej uznawał, że pozwany rząd nie wypełnił wymogów wynikających z art. 38 w sprawach, w których nie przedstawiono jakiegokolwiek uzasadnienia dla odmowy przedłożenia żądanych dokumentów (patrz, na przykład Bekirski; Tigran Ayrapetyan p. Rosji, skarga nr 75472/01, 16 września 2010 r.; oraz Maslova i Nalbandov p. Rosji, skarga nr 839/02, par. 128-129, 24 stycznia 2008 r.) lub w których przedłożono niekompletną lub zniekształconą kopię, odmawiając jednocześnie przedłożenia oryginału, w celu jego zbadania przez Trybunał (patrz Trubnikov p. Rosji, skarga nr 49790/99, 5 lipca 2005 r.).

W sprawach, w których rząd podnosił kwestie klauzuli poufności i bezpieczeństwa jako przyczynę niewywiązania się z obowiązku przedłożenia żądanego materiału, Trybunał dokonywał niezależnej weryfikacji istnienia uzasadnionych i solidnych podstaw do uznania przedmiotowych dokumentów za tajne lub poufne. W związku z tym, w wielu przypadkach dotyczących przede wszystkim zaginięć w Republice Czeczeni, gdy Rząd rosyjski powoływał się na przepisy kodeksu postępowania karnego, które, w jego ocenie, nie pozwalały na ujawnienie dokumentów z toczącego się śledztwa, Trybunał podkreślał, że przedmiotowy przepis nie zawiera całkowitego zakazu, ale wskazuje raczej procedurę i zakres takiego utajnienia. Odnotował ponadto, że w wielu podobnych sprawach Rząd rosyjski przedkładał żądane dokumenty bez powoływania się na wyżej wymieniony przepis albo godził się na dostarczenie dokumentów z akt śledztwa, pomimo początkowego powoływania się na ten przepis (patrz, spośród wielu spraw, Sasita Israilova i inni p. Rosji, skarga nr 35079/04, 28 października 2010 r., oraz Musikhanova i inni p. Rosji, skarga nr 27243/03, wyrok z 4 grudnia 2008 r.).

W odniesieniu do uznawania dokumentów za tajne, w jednej ze spraw Trybunał nie był usatysfakcjonowany wyjaśnieniami pozwanego rządu, jakoby regulacje dotyczące kontroli korespondencji więźniów stanowiły tajemnicę państwową (patrz Davydov i inni, wyżej cytowane, par. 170) a nadto, w innej sprawie, by prawo krajowe nie przewidywało procedury przekazywania organizacji międzynarodowej informacji uznanych za tajemnicę państwową (patrz Nolan i K. p. Rosji, skarga nr 2512/04, par. 56, wyrok z 12 lutego 2009 r.).

W przypadku zaistnienia uzasadnionych obaw dotyczących bezpieczeństwa narodowego, rząd powinien usunąć wrażliwe fragmenty albo przedstawić podsumowanie istotnych okoliczności faktycznych (tamże). Wreszcie, poddając ocenie rodzaj utajnionych informacji, Trybunał brał pod uwagę, czy dokument był znany komukolwiek poza służbami specjalnymi lub najwyższymi funkcjonariuszami państwowymi. W przypadku udostępnienia przedmiotowych dokumentów osobom trzecim, takim jak na przykład pełnomocnik powoda w sprawie cywilnej, ich rzekomo wysoce wrażliwy charakter był poddawany w wątpliwość (tamże).

Będąc gospodarzem postępowania i zasad, na których się ono opiera, Trybunał posiada pełną dyskrecję nie tylko w ocenie dopuszczalności i przydatności, ale również w ocenie wartości dowodowej każdego materiału dowodowego. Tylko Trybunał może zdecydować czy i w jakim stopniu udział określonego świadka miałby znaczenie dla dokonywanej oceny faktów oraz jaki rodzaj dowodów strony powinny przedłożyć w celu właściwego zbadania sprawy. Strony są zobowiązane do spełnienia żądań dowodowych i instrukcji, do terminowego informowania o zaistniałych przeszkodach w ich spełnieniu, jak również przedstawienia uzasadnionych i przekonujących wyjaśnień w przypadku uchybienia tym obowiązkom (patrz Davydov i inni, cytowane wyżej, par. 174; Nevmerzhitsky p. Ukrainie, skarga nr 54825/00, par. 77. ECHR 2005-II (wyciąg); oraz Irlandia p. Zjednoczonemu Królestwu, 18 stycznia 1978 r., Seria A nr 25). W związku z tym, okolicznością wystarczającą jest uznanie przez Trybunał dowodów zawartych w żądanym postanowieniu za niezbędne dla ustalenia faktów w niniejszej sprawie (patrz Dedovskiy i inni p. Rosji, skarga nr 7178/03, ECHR 2008 (wyciąg), a nadto także Akhmadova i Sadulayeva p. Rosji, skarga nr 40464/02, 10 maja 2007 r.).

Odnosząc się do zarzutu pochodnego charakteru obowiązku wynikającego z art. 38 Konwencji tj. udzielania wszelkich niezbędnych ułatwień w celu zbadania sprawy, Trybunał przypomina, że powinność ta jest następstwem obowiązku nieprzeszkadzania w efektywnym korzystaniu z prawa do skargi indywidualnej, przewidzianym w art. 34 Konwencji. W istocie, efektywne skorzystanie z tego prawa może być zniweczone poprzez niepodjęcie przez Wysoką Układającą się Stronę współpracy z Trybunałem w badaniu wszystkich okoliczności faktycznych sprawy, w szczególności poprzez nieprzedłożenie dowodów, które Trybunał uznaje za kluczowe. Przepisy te pozostają ze sobą w związku, w celu zagwarantowania sprawnego postępowania sądowego, odnoszą się bardziej do problemów proceduralnych, niż do zarzutów skarżących, wysuwanych w oparciu o prawnomaterialne uregulowania Konwencji lub Protokołów.

Jakkolwiek struktura wyroków Trybunału, co do zasady odpowiada kolejności artykułów Konwencji, to zwyczajem Trybunału było także badanie na wstępie wypełnienia przez rząd obowiązków proceduralnych wynikających z art. 38 Konwencji, w szczególności gdy z odmową przedłożenia przez Rząd żądnych dowodów wiązała się konieczność wyciągnięcia negatywnych skutków (patrz, pośród innych spraw, Shakhgiriyeva i inni p. Rosji, skarga nr 27251/03, 8 stycznia 2009 r.; Utsayeva i inni p. Rosji, skarga nr 29133/03, wyrok z 29 maja 2008 r.; Zubayrayev p. Rosji, skarga nr 67797/01, par. 74-77, 10 stycznia 2008 r. oraz Tangiyeva). W związku z tym, Trybunał przypomina, że uchybienie przez pozwany rząd wywiązania się z ciążących na nim obowiązków proceduralnych, może mieć miejsce nawet w sytuacji braku dopuszczalnych zarzutów naruszenia materialnych postanowień Konwencji (patrz Poleshchuk p. Rosji, skarga nr 60776/00, 7 października 2004 r.). Ponadto, nie jest konieczne, aby zarzucana rządowi ingerencja ograniczyła lub miała znaczny wpływ na wykonywanie prawa do skargi indywidualnej (patrz McShane p. Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 43290/98, 28 maja 2002 r.). Trybunał jest zdania, że obowiązki państw stron, wynikające z art. 34 i 38 Konwencji, muszą być przestrzegane niezależnie od końcowego wyniku postępowania, a nadto w taki sposób aby uniknąć jakiegokolwiek rzeczywistego lub potencjalnego zniechęcania skarżących lub ich pełnomocników.

Odnosząc się do przedłożonego przez Rząd uzasadnienia odmowy dostarczenia kopii żądanego postanowienia, Trybunał zauważa, że koncentrowało się ono na podnoszeniu zgodności utajnienia z prawem krajowym, jak również na wskazywaniu, że istniejące prawa i regulacje uniemożliwiły Rządowi przedłożenie niejawnego materiału organizacjom międzynarodowym, bez zagwarantowania mu poufności.

Trybunał przypomina, że w innej ze spraw przeciwko Rosji stwierdził, że samo powołanie się na brak właściwych uregulowań krajowych, skutkujące niemożnością przekazania wrażliwych dokumentów organom międzynarodowym, jest niewystarczającym uzasadnieniem dla nieprzekazania informacji żądanych przez Trybunał (patrz Nolan i K.). Trybunał już wcześniej odrzucił podobne, podnoszone przez Rząd rosyjski, zastrzeżenia, które odnosiły się do rzekomego braku, w postępowaniu przed Trybunałem, gwarancji zachowania poufności dokumentów, jak również braku sankcji, które można by nałożyć na obywateli obcych za złamanie ich poufnego charakteru (patrz Shakhgiriyeva i inni).

Konwencja jest umową międzynarodową, która, zgodnie z art. 26 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, wiąże Wysokie Układające się Strony i musi być stosowana w dobrej wierze. Zgodnie z art. 27 Konwencji wiedeńskiej, przepisy prawa wewnętrznego nie mogą być podnoszone jako usprawiedliwienie dla nieprzestrzegania przez Wysoką Układającą się Stronę jej zobowiązań traktatowych. W kontekście zobowiązania wynikającego z art. 38 Konwencji, wymóg ten oznacza, że pozwany rząd nie może opierać się na przeszkodach wynikających z przepisów krajowych, takich jak brak specjalnej, wydanej przez inną agencję państwową decyzji, w celu uzasadnienia braku udzielenia wszelkich niezbędnych ułatwień dla zbadania sprawy przez Trybunał. Trybunał niezmiennie stoi na stanowisku, że na podstawie Konwencji rządy odpowiedzialne są za działania wszystkich organów państwowych, jako że przedmiotem wszystkich spraw przed Trybunałem jest międzynarodowa odpowiedzialność państwa (patrz Lukanov p. Bułgarii, 20 marca 1997 r., Raporty 1997-II).

Trybunał podkreśla, że uznanie w jakiejkolwiek sprawie przez władze krajowe, że w grę wchodzą kwestie związane z bezpieczeństwem narodowym, jest osądem trudnym do podważenia przez Trybunał w oparciu o narzędzia, którymi dysponuje. Niemniej nawet w przypadkach, w których zachodzą kwestie związane z bezpieczeństwem narodowym, zasady praworządności i rządów prawa w społeczeństwie demokratycznym wymagają, aby działania mające wpływ na podstawowe prawa człowieka były przedmiotem kontradyktoryjnego postępowania przed niezależnym organem, właściwym do oceny przyczyn wydania takiej decyzji i do oceny odpowiedniego materiału dowodowego. Jeżeli nie istniałaby możliwość skutecznego zakwestionowania twierdzeń władzy wykonawczej, iż w grę wchodzą kwestie związane z bezpieczeństwem narodowym, to władze krajowe mogłyby w sposób arbitralny naruszać prawa chronione przez Konwencję (patrz Liu oraz Al-Nashif p. Bułgarii, skarga nr 50963/99, 20 czerwca 2002 r.).

Trybunał podkreśla, że uzasadnione obawy związane z bezpieczeństwem narodowym mogą być uwzględnione w postępowaniu przed Trybunałem poprzez odpowiednie rozwiązania proceduralne, w tym poprzez ograniczony dostęp do przedmiotowych dokumentów na podstawie Reguły 33 Regulaminu Trybunału oraz, w ostateczności, przeprowadzenie rozprawy za zamkniętymi drzwiami. Chociaż Rząd rosyjski miał pełną wiedzę o tych procedurach, to nie zażądał ich wdrożenia, choć obowiązkiem strony żądającej poufności jest wniesienie i uzasadnienie takiego żądania.

Janowiec i inni przeciwko Rosji (Skargi nr 55508/07 oraz 29520/09)

Standard: 7569

Nota źródłowa