Wskazanie przez ubezpieczającego uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci osoby ubezpieczonej (art. 831 § 1 k.c.)

Ubezpieczający może wskazać jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci osoby ubezpieczonej (art. 831 § 1 k.c.). Wskazanie to nie musi mieć imiennego charakteru. Sytuację uprawnionego do otrzymania sumy ubezpieczenia (uposażonego) przyrównuje się do sytuacji uprawnionego z umowy na rzecz osoby trzeciej (art. 393 § 1 k.c.; por. wyrok SN z dnia 7 października 1971 r., III CRN 255/71). Ubezpieczyciel jest zatem zobowiązany do spełnienia świadczenia na rzecz uposażonego, a uposażonemu, w razie odmowy, przysługuje roszczenie wobec ubezpieczyciela, z tym zastrzeżeniem, że wskazanie uposażonego może zostać odwołane przez ubezpieczającego do jego śmierci w każdym czasie (art. 831 § 1 zdanie drugie k.c.). Oznacza to, że nie ma w tym przypadku zastosowania art. 393 § 2 k.c., a sytuacja prawna uposażonego jest słabsza w zestawieniu z sytuacją uprawnionej osoby trzeciej na tle art. 393 k.c.

Wskazanie uposażonego może mieć miejsce także w razie zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek. Stosunek ubezpieczenia ma w tym przypadku złożony i wielopodmiotowy charakter, obejmując - obok ubezpieczyciela i ubezpieczającego będących stronami umowy ubezpieczenia - ubezpieczonego, będącego osobą, której interes jest objęty ochroną ubezpieczeniową, i uposażonego, któremu przysługuje roszczenie o wypłatę sumy ubezpieczenia w razie śmierci ubezpieczonego. Wskazanie uposażonego w przypadku tego rodzaju umowy wymaga co do zasady współdziałania ubezpieczającego i ubezpieczonego, który musi wyrazić zgodę na osobę uposażonego, chyba że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia przewidują, że ubezpieczony może wykonywać te uprawnienia samodzielnie (art. 831 § 1[1] k.c.). Rozwiązanie to jest wyrazem przekonania, że skoro ubezpieczenie służy ochronie osoby trzeciej (ubezpieczonego), to także ubezpieczony ma uzasadniony interes w tym, aby określić osobę lub osoby, które będą beneficjariuszami korzyści wynikającej z umowy ubezpieczenia.

Nie ma przeszkód, aby uposażonym na wypadek śmierci ubezpieczonego był ubezpieczający. Umowa taka, jak wskazuje się w piśmiennictwie, może w praktyce służyć zabezpieczeniu zobowiązania wynikającego z umowy kredytu, z założeniem, że wypłata sumy ubezpieczenia na rzecz banku, będącego zarazem ubezpieczającym, pociąga za sobą spłatę lub zmniejszenie wierzytelności przysługującej bankowi z tytułu udzielonego kredytu.

Wyrok SN z dnia 9 września 2021 r., V CSKP 47/21

Standard: 62077 (pełna treść orzeczenia)

Wyznaczenie uposażonego nie musi polegać na określeniu imiennym. Wystarczy określenie w sposób zapewniający identyfikację, np. wskazanie dzieci. Żadne względy nie wyłączają tu również dzieci poczętych w chwili zajścia wypadku ubezpieczeniowego.

Ubezpieczony nie ma obowiązku wskazania osoby uprawnionej. Pociąga to za sobą ten skutek, że wchodzi wówczas w grę kolejność przewidziana w ogólnych warunkach ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków. Nie ma żadnych poważnych racji, aby wyłączyć tu - jako wymagające ochrony - dziecko, które w chwili wypadku śmiertelnego ojca było już poczęte, a po jego śmierci urodziło się żywe. Odnosi się to także do dziecka, w stosunku do którego ojcostwo zostało ustalone w drodze orzeczenia sądowego.

Wyrok SN z dnia 7 października 1971 r., III CRN 255/71

Standard: 62107 (pełna treść orzeczenia)