Odpowiednie stosowanie art. 327 § 1 k.p.k. w sprawie, w której odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia

Odpowiednie stosowanie przepisu art. 327 § 1 k.p.k. w sprawie, w której odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia nie może oznaczać stosowania go wprost, bez żadnych modyfikacji. Gdyby bowiem przyjąć taki mechanizm, a więc stosować przepisy odniesienia do danego zakresu odniesienia bez żadnych zmian w ich treści, zdanie drugie byłoby zbędne, zaś § 1 powinien zostać albo uzupełniony o zwrot „oraz postępowanie, którego wszczęcia odmówiono”, bądź skonstruowany tak, jak art. 293 § 1 k.p.k. z 1969 r. (odpowiednik obecnego art. 327 § 1 k.p.k.), tj. bez zdania drugiego. Skoro jednak ustawodawca zdecydował się tak ukształtować ten przepis, to „odpowiednio” musi być rozumiane jako stosowanie go z modyfikacją. Odrzucić bowiem należy kolejną wchodzącą tu w grę sytuację, to jest niestosowanie określonych przepisów odniesienia do danego zakresu odniesienia w ogóle

Odpowiednie stosowanie art. 327 § 1 k.p.k. w sprawie, w której odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, sprowadza się (ogranicza) do podjęcia czynności sprawdzających. Przemawiają za tym następujące względy.

Po pierwsze, postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia nie rozstrzyga o przedmiocie postępowania, a więc kwestii odpowiedzialności karnej. Przedmiotem czynności tej fazy, zgodnie z art. 307 § 1 k.p.k., jest uzupełnienie i sprawdzenie faktów zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie, a przedmiotem orzeczenia kończącego te czynności (wszczęcie śledztwa lub dochodzenia albo odmowa ich wszczęcia) jest rozstrzygnięcie o istnieniu lub „nieistnieniu” uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa oraz o prawnej dopuszczalności postępowania karnego. Decyzja o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia nie rozstrzyga więc wcale o przedmiocie postępowania karnego, bo rozstrzyga właśnie o niemożności (braku przesłanki materialnej) lub dopuszczalności (istnienie ujemnej przesłanki procesowej) powstania tego przedmiotu. Postępowanie karne rozpoczyna się z chwilą wszczęcia śledztwa lub dochodzenia i wtedy dopiero tworzy się, określa i precyzuje przedmiot postępowania. Ta też chwila „powoduje uruchomienie przewidzianych prawem środków zmierzających do skonsumowania przedmiotu procesu, czyli kwestii odpowiedzialności prawnej za określony czyn” (zob. M. Cieślak. O pojęciu przedmiotu procesu karnego i w sprawie tzw. podstawy procesu, PiP 1959, z. 8 -9, s. 339).

Słusznie więc stwierdził Sąd Najwyższy, że „przed wszczęciem postępowania nie istnieje też jego przedmiot - nie można zatem zmierzać wówczas ani do skonsumowania go, ani wykorzystać w żaden procesowy sposób, choćby przez uczynienie go przedmiotem rozważań i rozstrzygnięć” (postanowienie z dnia 22 września 1999 r., II KZ 70/99, OSNKW 1999, z. 11- 12, poz. 75). Skoro postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, inaczej niż może to mieć miejsce w przypadku umorzenia śledztwa lub dochodzenia, nie rozstrzyga o przedmiocie procesu, to istnienie prawomocnego formalnie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego nie stanowi przeszkody do wszczęcia postępowania karnego w każdym czasie, i to bez potrzeby wzruszenia tego postanowienia (zob. powołane powyżej orzeczenie).

Po drugie, podjęcie postępowania sprawdzającego nie może być warunkiem dopuszczalności wydania postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego, gdyż służy wyłącznie potrzebie uzupełnienia postępowania sprawdzającego w sytuacji, gdy jednocześnie brak jest podstaw do niezwłocznego wszczęcia śledztwa lub dochodzenia (zob. Z. Brodzisz (w:) Kodeks postępowania karnego, red. J. Skorupka, Warszawa 2014, teza 11 do art. 327 k.p.k.).

Po trzecie, przemawia za tym § 256 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2016 r. - Regulamin wewnętrznego urzędowania jednostek organizacyjnych prokuratury, zgodnie z którym odpowiedzi na pismo zawierające żądanie wszczęcia lub podjęcia na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego w sprawie, w której uprawomocniło się postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego albo o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia, jeżeli nie uzasadnia wszczęcia lub podjęcia na nowo umorzonego postępowania, udziela kierownik jednostki, w której wydano lub zatwierdzono postanowienie o odmowie wszczęcia albo o jego umorzeniu.

Podzielić również należy stanowisko skarżącego, że odpowiednie stosowanie art. 327 § 1 k.p.k. do spraw, w których odmówiono wszczęcia postępowania przygotowawczego, sprowadza się jedynie do podjęcia czynności sprawdzających, a nie do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, jako że nie można podjąć postępowania karnego, które się nie toczy; można jedynie ponownie przeprowadzić w sprawie czynności sprawdzające. 

Z tego też względu prowadzenie postępowania przygotowawczego, co do którego uprzednio odmówiono jego wszczęcia, nie wymaga od prokuratora wydania decyzji w trybie art. 327 § 1 k.p.k. Prokurator może wszcząć autonomicznie postępowanie w tym samym przedmiocie, w którym wcześniej podjęto decyzję o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a następnie wnieść do sądu akt oskarżenia. O ile bowiem w razie umorzenia postępowania przygotowawczego prokurator traci prawo do oskarżania, gdyż dochodzi wówczas do tzw. konsumpcji skargi publicznej, które to prawo odżywa dopiero w wyniku zastosowania konstrukcji prawnych przewidzianych w art. 327 § 1 i 2 oraz art. 328 k.p.k. (por. postanowienie SN z dnia 28 lipca 2011 r., III KK 54/11, to takich skutków nie wywołuje niepodjęcie postępowania, którego wszczęcia wcześniej odmówiono.

Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia nie powoduje konsumpcji skargi publicznej i nie stanowi przeszkody do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia w razie uzyskania dodatkowych danych, które wskazują na uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, lub dokonania odmiennej oceny przez organ procesowy i uznania, że decyzja o odmowie wszczęcia była przedwczesna, niesłuszna lub niezasadna.

W rezultacie niepodjęcie na nowo postępowania przygotowawczego w sprawie, w której wcześniej odmówiono jego wszczęcia nie wywołuje takiego skutku, jak niepodjęcie na nowo postępowania, które wcześniej zostało prawomocnie umorzone, tj. nie powoduje wygaśnięcia skargi publicznej (zob. wyrok SN z dnia 9 października 2008 r., V KK 252/08).

Wszystko to prowadzi do wniosku, że prowadzenie postępowania przygotowawczego, którego wszczęcia uprzednio odmówiono, nie wymaga wydania przez prokuratora postanowienia o podjęciu na nowo tego postępowania.

Wyrok SN z dnia 17 czerwca 2021 r., IV KK 633/19

Standard: 61878 (pełna treść orzeczenia)