Odstąpienie od umowy od zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art. 395 k.c.)

W orzecznictwie Sądu najwyższego znano za dopuszczalne zastrzeżenia prawa odstąpienia od umowy od zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Podstawą prawną postanowienia o odstąpieniu od umowy jest art. 395 k.c. Przewiduje on możliwość zastrzeżenia na rzecz jednej lub obu stron w ciągu oznaczonego terminu prawa do odstąpienia od umowy. Realizacja uprawnienia następuje przez złożenie oświadczenia drugiej stronie umowy.

Analizując treść art. 395 § 1 k.c., należy przyjąć, że elementami koniecznymi prawa odstąpienia od umowy o zakazie konkurencji są, po pierwsze, wskazanie strony (stron), której (którym) będzie przysługiwać uprawnienie, a po drugie, zakreślenie terminu krańcowego, do którego beneficjent będzie mógł od umowy odstąpić.

Niewskazanie terminu, do którego zastrzeżenie odstąpienia ma obowiązywać, powoduje, iż jest ono nieważne (wyroki SN: z dnia 2 lutego 2012 r., II PK 130/11 i z dnia 8 lutego 2007 r., II PK 159/06).

Wprowadzenie do umowy o zakazie konkurencji klauzuli przewidującej możliwość zwolnienia pracownika „w każdym czasie” z określonego umową zakazu konkurencji nie jest oznaczeniem terminu, w którym może zostać wykonane przez pracodawcę prawo odstąpienia (wyrok SN z dnia 14 listopada 2012 r., II PK 90/12).

Skutkiem skorzystania przez pracodawcę (pracownika) z prawa odstąpienia od umowy o zakazie konkurencji jest zwolnienie stron z wzajemnych świadczeń. Konsekwencja ta nie jest sprzeczna z zasadami prawa pracy (wyrok SN z dnia 18 stycznia 2005 r., II PK 126/04).

Zgodne z art. 300 k.p. w związku z art. 395 § 1 k.c. jest zastrzeżenie odstąpienia od umowy o zakazie konkurencji, gdy ma ono nastąpić do dnia rozwiązania stosunku pracy. Akceptowana jest również sytuacja, gdy wprawdzie prawo do odstąpienia zostało dopuszczone w terminie późniejszym, jednak faktycznie pracodawca skorzystał z tego uprawnienia przed ustaniem zatrudnienia pracowniczego (wyrok SN z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 16/02).

Wyrok SN z dnia 8 lipca 2020 r., II PK 219/18

Standard: 60744 (pełna treść orzeczenia)

Postanowienie umowy odsyłające do postanowienia określającego przedmiot i czas obowiązywania zakazu konkurencji nie może zostać ocenione jako wyraźne i precyzyjne.

Strony umowy o zakazie konkurencji mogą przewidzieć w niej prawo odstąpienia, zgodnie z art. 395 k.c., stosowanym poprzez art. 300 k.p.

Możliwość wprowadzenia do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy prawa odstąpienia jest od dawna akceptowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (art. 395 k.c.), o ile nie pozostaje to w sprzeczności z zasadami prawa pracy (wyrok SN z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 16/02).

Zgodnie z przepisem art. 395 § 1 k.c. można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Warunkiem ważności postanowienia o odstąpieniu od umowy o zakazie konkurencji jest zatem oznaczenie terminu. Zastrzeżenie dla pracodawcy prawa do odstąpienia od umowy bez określenia terminu jest nieważne (wyrok SN z dnia 8 lutego 2007 r., II PK 159/06).

Wyraźne oznaczenie tego terminu nie musi oznaczać, że niedopuszczalne jest jego oznaczenie poprzez odesłanie do innego postanowienia umowy (wyrok SN z dnia 2 września 2009 r., II PK 206/08).

W wyroku z dnia 4 lutego 2009 r., II PK 223/08 przyjęto, że nie ma przeszkód, by oznaczony w tej umowie termin pokrywał się z czasem trwania zakazu konkurencji. Jednak zdaniem Sądu Najwyższego wprowadzenie do umowy o zakazie konkurencji klauzuli przewidującej możliwość zwolnienia pracownika „W każdym czasie” z określonego umową zakazu, nie jest oznaczeniem terminu, w którym może zostać wykonane przez pracodawcę prawo odstąpienia (wyrok SN z dnia 14 listopada 2012 r., II PK 90/12).

Wyrok SN z dnia 10 lutego 2016 r., I PK 56/15

Standard: 64724 (pełna treść orzeczenia)

Postanowienie, zgodnie z którym „pracodawcy w każdym czasie służyło prawo zwolnienia pracownika z określonego umową zakazu konkurencji” bez podania przyczyny tego zwolnienia może zostać zakwalifikowane jako przysługujące pracodawcy prawo odstąpienia.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że zgodnie z art. 395 § 1 k.c., dla skuteczności umownego prawa odstąpienia jest wymagane oznaczenie terminu, w czasie którego będzie możliwe skorzystanie z prawa odstąpienia oraz określenie, czy prawo to przysługuje obydwu stronom, czy tylko jednej. Wymaganie oznaczenia terminu obwarowane jest z mocy art. 58 k.c. sankcją nieważności, gdyż zastrzeżenie prawa odstąpienia wprowadza do umowy element niepewności, czy uprawniony wykorzysta przysługujące mu prawo odstąpienia, a w konsekwencji niepewności co do trwałości skutków umowy albo trwałości samego stosunku umownego. Oczywiste jest, że niepewność ta nie może być bezterminowa, skoro stosownie do art. 395 § 2 k.c. odstąpienie ma moc wsteczną, powodując uznanie umowy za niezawartą, a w konsekwencji powrót do stanu, jaki istniał przed jej zawarciem (skutek ex tunc), a to, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Ma to znaczenie tym większe, że odstąpienie od umowy, jeśli nie jest uzależnione od ziszczenia się określonego warunku (jak w sprawie, w której wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna), nie wymaga uzasadnienia, a uprawniony ma pełną swobodę dokonania odstąpienia.

W konsekwencji zastrzeżenie dla pracodawcy prawa odstąpienia w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, bez określenia terminu wykonania tego prawa, jest nieważne (por. wyroki SN z dnia 24 października 2006 r., II PK 126/06 oraz z dnia 8 lutego 2007 r., II PK 159/06).

Oznaczony termin w rozumieniu art. 395 § 1 k.c. może pokrywać się z czasem trwania zakazu konkurencji i nie musi zostać wyrażony wprost w postanowieniu umowy wprowadzającym prawo odstąpienia, a jego oznaczenie może polegać na odesłaniu do innego postanowienia umowy o zakazie konkurencji (por. wyrok SN z dnia 4 lutego 2009 r., II PK 223/08 i wyrok SN z dnia 2 września 2009 r., II PK 206/08).

Wyrok SN z dnia 14 listopada 2012 r., II PK 90/12

Standard: 60824 (pełna treść orzeczenia)