Związki zawodowe - istota prawa

Trybunał pragnie przypomnieć, że w art. 11 § 1 przedstawiono wolność zrzeszania się w związkach zawodowych jako jedną z form lub szczególny aspekt wolności stowarzyszania się. Znajdujący się w tym artykule zwrot „dla ochrony swoich interesów” nie jest zbędny a Konwencja gwarantuje swobodę ochrony interesów zawodowych członków związku zawodowego poprzez zbiorowe działania związkowców, na które Układające się Państwa muszą zarówno wyrazić zgodę jaki i umożliwić ich prowadzenie i rozwój. Związek zawodowy powinien mieć zatem możliwość działania na rzecz ochrony interesów jego członków a poszczególni członkowie mają prawo, by ich związek zawodowy został wysłuchany w celu ochrony ich interesów (Syndicat national de la police belge (Belgijski Krajowy Związek Zawodowy Policji) przeciwko Belgii, 27 października 1975 roku, seria A nr 19, Syndicat Suedois des Conducteurs de Locomotives (Szwedzki Związek Zawodowy Maszynistów) przeciwko Szwecji, 6 lutego 1976 roku, Seria A, nr 20, oraz Wilson, National Union of Journalists i Inni p. Zjednoczonemu Królestwu, nr 30668/96, 30671/96 oraz 30678/96, ETPCz 2002 V).

Ustęp 2 nie wyklucza z zakresu artykułu 11 żadnej kategorii zawodowej: wymienia wyraźnie siły zbrojne i policję, pośród tych co do których władze krajowe mogą być, co najwyżej, uprawnione do nakładania „zgodnych z prawem ograniczeń”, przy czym prawo do wolności związkowej jej członków nie jest zakwestionowane (Belgijski Krajowy Związek Zawodowy Policji, Tüm Haber Sen i Çınar przeciwko Turcji, nr 28602/95, ETPCz 2006‑II, Wille przeciwko Liechtensteinowi [Wielka Izba], nr 28396/95, ETPCz 1999‑VII, Demir i Baykara przeciwko Turcji [Wielka Izba], nr 34503/97, ETPCz 2008, oraz Sindicatul “Păstorul cel Bun” przeciwko Rumunii [Wielka Izba], nr 2330/09, ETPCz 2013 (fragmenty)).

Trybunał podkreśla, iż w tym względzie uznał już, że ograniczenia, które mogą być nałożone na trzy grupy wspomniane w art. 11, należy interpretować wąsko i muszą się one ograniczać do „wykonywania” omawianych praw. Ograniczenia te nie mogą naruszać samej istoty prawa do organizowania się (zob. Demir i Baykara oraz 119).

Trybunał nie akceptuje, zatem, ograniczeń mających wpływ na zasadnicze aspekty wolności związkowej, bez których swoboda ta byłaby pozbawiona swojej istoty. Prawo do zakładania związków zawodowych i przystępowania do nich jest częścią tych istotnych składowych (zob. Demir i Baykara).

Trybunał przypomina również, że aby ingerencja w wykonywanie wolności stowarzyszania się była zgodna z ustępem 2 artykułu 11, musi być „określona przez ustawę”, kierować się jednym lub kilkoma uprawnionymi celami i być „konieczna w społeczeństwie demokratycznym” do realizacji takich celów (zob. między innymi, Demir i Baykara, oraz Sindicatul “Păstorul cel Bun”).

Wyrażenie „określone przez ustawę” zakłada nie tylko, że zaskarżony środek ma podstawę w prawie krajowym, ale dotyczy także jakości tego prawa, które musi być dostępne dla zainteresowanych osób i dostatecznie precyzyjne, umożliwiając im - jeżeli jest to konieczne korzystając z odpowiedniego poradnictwa - przewidzenie konsekwencji, które dane działanie może za sobą pociągnąć, w stopniu, w jakim uzasadniają to okoliczności (wyroki Sunday Times przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (nr 1) z dnia 26 kwietnia 1979 roku, seria A nr 30, Rekvényi przeciwko Węgrom [Wielka Izba], nr 25390/94, ETPCz 1999‑III, oraz Perinçek przeciwko Szwajcarii, nr 27510/08, ETPCz 2013).

Odnośnie uprawnionego celu i proporcjonalności zaskarżonego środka, Trybunał przypomniał, że zwrot „porządek” zawarty w art. 11 § 2 nie oznacza jedynie „porządku publicznego”, lecz także porządek, który powinien panować wewnątrz danej grupy społecznej, takiej jak siły zbrojne, gdyż brak porządku w takiej grupie mógłby mieć wpływ na porządek w całym społeczeństwie (Engel i inni przeciwko Holandii, 8 czerwca 1976 roku, seria A nr 22, oraz Vereinigung demokratischer Soldaten Österreichs i Gubi przeciwko Austrii, 19 grudnia 1994 roku, seria A nr 302). Trybunał uznaje jednak, że wydanie bezwarunkowego zakazu powołania lub przystępowania do związku zawodowego nie może być uznane za „konieczne w społeczeństwie demokratycznym” w rozumieniu tego artykułu (zob. Demir i Baykara).

Trybunał ma świadomość, że specyfika zadań ciążących na siłach zbrojnych wymaga dostosowania działalności związkowej, która z uwagi na jej przedmiot, może wskazywać na istnienie krytycznych punktów widzenia co do decyzji związanych z materialną i niematerialną sytuacją żołnierzy. Trybunał podkreśla w tym zakresie, że z art. 11 Konwencji wynika, że możliwe jest wprowadzenie nawet znaczących ograniczeń na sposób działania lub wyrażania opinii zawodowego stowarzyszenia i przystępujących do niego żołnierzy. Takie ograniczenia nie mogą jednak pozbawić żołnierzy i ich związków zawodowych generalnego prawa do zrzeszania się w celu ochrony ich interesów materialnych i niematerialnych.

Matelly przeciwko Francji (Skarga nr 10609/10)

Standard: 7525

Nota źródłowa

Jeśli chodzi o istotę prawa do stowarzyszania się określonego w art. 11 Konwencji, Trybunał przyjął stanowisko, że § 1 tego artykułu gwarantuje członkom związku zawodowego, w celu umożliwienia im ochrony swoich interesów, prawo do bycia wysłuchanym, ale pozostawia każdemu Państwu swobodny wybór środków wykorzystywanych w tym celu. Zdaniem Trybunału Konwencja wymaga, aby w ramach prawa krajowego związki zawodowe mogły na warunkach nie będących w niezgodności z art. 11, dążyć do ochrony interesów swoich członków (zob. Belgijski Krajowy Związek Zawodowy Policji, Szwedzki Związek Zawodowy Maszynistów, oraz Schmidt i Dahlström).

Rozwój orzecznictwa dotyczącego istoty prawa do stowarzyszania się określonego w art. 11 określają dwie główne zasady: po pierwsze, Trybunał bierze pod uwagę wszystkie środki podejmowane przez dane Państwo w celu zagwarantowania swobody stowarzyszania się w związkach zawodowych, co do których Państwo ma pewien margines oceny; po drugie, Trybunał nie akceptuje ograniczeń, które dotykają podstawowych elementów wolności związkowej, bez których wolność ta byłaby pozbawiona swojej istoty. Te dwie zasady nie wykluczają się nawzajem, ale są ze sobą skorelowane. Korelacja ta oznacza, że dane Układające się Państwo, posiadając co do zasady swobodę wyboru środków, które zastosuje w celu zapewnienia zgodności z art. 11, musi uwzględnić elementy uznane w orzecznictwie Trybunału za istotne.

Na podstawie istniejącego orzecznictwa Trybunału można ustalić następujące istotne elementy prawa do stowarzyszania się: prawo do zakładania związków zawodowych i przystępowania do nich (zob. ostatnio Tüm Haber Sen i Çınar), zakaz zawierania umów między pracodawcą a związkiem zawodowym dotyczących zatrudniania wyłącznie związkowców (zob. np. Sørensen i Rasmussen) oraz prawo przysługujące związkowi zawodowemu w zakresie próby przekonania pracodawcy do wysłuchania tego, co związek ma do powiedzenia w imieniu swoich członków (zob. Wilson, Krajowy Związek Zawodowy Dziennikarzy i inni).

Lista ta nie ma charakteru zamkniętego. Wręcz przeciwnie, podlega rozwojowi w oparciu o szczególne zmiany w stosunkach pracowniczych. W tym kontekście należy pamiętać, że Konwencja jest żywym instrumentem, który musi być interpretowany w świetle obecnych warunków oraz zgodnie ze zmianami w prawie międzynarodowym, dzięki czemu odzwierciedla coraz wyższe standardy obowiązujące w dziedzinie ochrony praw człowieka. Wymaga to jednak większej stanowczości w ocenie naruszeń podstawowych wartości społeczeństw demokratycznych. Innymi słowy, ograniczenia praw muszą być interpretowane w sposób zawężający, w sposób, który gwarantuje praktyczną i skuteczną ochronę praw człowieka (zob. na zasadzie mutatis mutandis sprawę Refah Partisi (Partia Dobrobytu) i inni przeciwko Turcji [Wielka Izba], skargi nr 41340/98, 41342/98, 41343/98 i 41344/98, ETPC 2003-II i Selmouni przeciwko Francji [Wielka Izba], skarga nr 25803/94, § 101, ETPC 1999-V).

Demir i Baykara przeciwko Turcji (Skarga nr 34503/97)

Standard: 4664

Nota źródłowa