Wolność zrzeszania się w partie polityczne w orzecznictwie ETPCz

W odniesieniu do partii politycznych należy w sposób wąski intepretować znaczenie wyjątków wskazanych w artykule 11; ograniczenia wolności stowarzyszania się takich partii uzasadniać mogą jedynie podstawy przekonujące i istotne. Przy określaniu, czy istnieje konieczność w rozumieniu artykułu 11 ust. 2 Konwencji Umawiającym się Państwom przysługuje jedynie ograniczony margines swobodnej oceny, co jest zgodne z rygorystycznymi zasadami nadzoru europejskiego dotyczącymi zarówno przepisów prawa, jak i decyzji o ich zastosowaniu, w tym wydawanych przez niezależne sądy. Trybunał stwierdzał już, że takie szczegółowe badanie było konieczne w sprawie dotyczącej parlamentarzysty skazanego za wypowiadanie obelg (zob. wyrok w sprawie Castells, cyt. powyżej, str. 22–23); takie szczegółowe badanie jest tym bardziej niezbędne w sytuacji rozwiązania całej partii politycznej i wydania jej przywódcom zakazu prowadzenia podobnej działalności w przyszłości.

Partia polityczna może popierać zmianę prawa lub struktur prawnych czy konstytucyjnych Państwa przy spełnieniu dwóch warunków: po pierwsze zastosowane w tym celu środki muszą być zgodne z prawem i demokratyczne; po drugie, proponowana zmiana musi być zgodna z podstawowymi zasadami demokratycznymi. Zatem partia polityczna, której przywódcy zachęcają do przemocy lub proponują wprowadzenie zasad bez poszanowania dla demokracji lub w celu unicestwienia demokracji oraz łamania praw i wolności uznawanych w systemie demokratycznym, nie może domagać się ochrony Konwencji w związku z karami nałożonymi na takich podstawach (zob. Yazar i Inni przeciwko Turcji, nr 22723/93, 22724/93 i 22725/93, ETPCz 2002-II oraz mutatis mutandis wyroki w sprawach: Stankov i Wielka Macedońska Organizacja Ilinden przeciwko Bułgarii, nr 29221/95 i 29225/95, ETPCz 2001-IX oraz Partia Socjalistyczna i Inni przeciwko Turcji, wyrok z 25 maja 1998 r., Raporty 1998-III, str. 1256-57).

Nie można wykluczyć, że partia polityczna, dochodząc praw określonych w artykule 11, a także w artykułach 9 i 10 Konwencji, mogłaby podejmować próby pozyskania w ten sposób prawa do postępowania w sposób, który w praktyce oznaczałby działania zmierzające do niszczenia praw i wolności określonych w Konwencji, a tym samym do unicestwienia demokracji (zob. Partia Komunistyczna (KPD) przeciwko Niemcom, nr 250/57, decyzja Komisji z 20 lipca 1957 r., Rocznik 1, str. 222). Ze względu na ścisłe powiązanie pomiędzy Konwencją a demokracją, nikomu nie można zezwolić, by wykorzystywał postanowienia Konwencji w celu osłabienia bądź zniszczenia ideałów i wartości społeczeństwa demokratycznego. Pluralizm i demokracja opierają się na kompromisie wymagającym rozmaitych ustępstw ze strony jednostek lub grup jednostek, które niekiedy muszą wyrazić zgodę na pewne ograniczenia przysługujących im wolności w celu zagwarantowania stabilności państwa jako całości (zob. mutatis mutandis, Petersen przeciwko Niemcom (dec.), nr 39793/98, ETPCz 2001-XII).

W tym kontekście Trybunał uznaje, że nie jest zupełnie nieprawdopodobnym, by ruchy totalitarne zorganizowane w formie partii politycznych doprowadziły do unicestwienia demokracji, po okresie rozwoju w ramach systemu demokratycznego. Przykłady takich sytuacji znane są z niedawnej historii Europy. ...

Konstytucja i program partii politycznej nie mogą być brane pod uwagę jako jedyne kryterium określania jej celów i intencji. Polityczne doświadczenia Umawiających się Państw wskazują, że w przeszłości partie polityczne, których cele były sprzeczne z podstawowymi zasadami demokracji, do czasu objęcia władzy nie ujawniały takich celów w oficjalnych dokumentach. Z tego względu Trybunał zawsze zaznaczał, że program polityczny partii może skrywać cele i zamiary inne niż przedstawiane oficjalnie. Aby upewnić się, czy tak nie jest, należy porównać treść programu z działaniami podejmowanymi przez liderów partii oraz prezentowanymi przez nich opiniami. Rozważane łącznie, takie czyny i stanowiska mogą być istotne z punktu widzenia postępowania dotyczącego rozwiązania partii politycznej, pod warunkiem, że jako całość ujawniają one cele i intencje ...

Nie można wymagać, by Państwo czekało z podjęciem interwencji do czasu przejęcia władzy przez partię i podjęcia przez nią konkretnych kroków w celu wdrażania polityki niezgodnej ze standardami Konwencji i demokracji, nawet jeżeli zagrożenie dla demokracji ze strony takiej polityki zostało ustalone w sposób wystarczający i jest nieuchronne. Trybunał przyjmuje, że w przypadku, gdy sądy krajowe stwierdziły istnienie takiego zagrożenia na podstawie szczegółowej oceny podlegającej rygorystycznemu nadzorowi na poziomie europejskim, Państwo może „w uzasadniony sposób zapobiec wykonywaniu takiej polityki, która jest niezgodna z postanowieniami Konwencji, zanim podjęte zostaną próby jej wdrożenia poprzez konkretne kroki mogące naruszyć pokój wewnętrzny i ustrój demokratyczny państwa”.

W opinii Trybunału takie uprawnienie Państwa do interwencji o charakterze prewencyjnym jest zgodne z obowiązkami Umawiających się Państw wynikającymi z artykułu 1 Konwencji w zakresie zapewnienia praw i wolności osób w ramach ich systemów prawnych. Obowiązki te wiążą się nie tylko z ingerencją, która może wynikać z działań bądź zaniechań przypisywanych funkcjonariuszom Państwa lub istniejących w instytucjach publicznych, lecz także z ingerencją przypisywaną osobom indywidualnym w ramach podmiotów innych niż państwowe. ... Umawiające się Państwo może – w ramach swoich obowiązków – w uzasadniony sposób nakładać na partie polityczne będące organami, których raison d’être opiera się na dojściu do władzy i kierowaniu pracą istotnej części aparatu Państwa, obowiązku poszanowania i zapewniania praw i wolności zagwarantowanych Konwencją oraz obowiązku nieprzedstawiania programu politycznego sprzecznego z podstawowymi zasadami demokracji.

W świetle powyższych rozważań ogólna ocena Trybunału, czy rozwiązanie partii politycznej ze względu na ryzyko naruszenia zasad demokracji stanowiło „pilną potrzebę społeczną” (zob. przykładowo Partia Socjalistyczna i Inni, cyt. powyżej, str. 1258) musi koncentrować się na następujących punktach: (i) czy istniały wiarygodne dowody, że ryzyko grożące demokracji – przy założeniu, że udowodniono jego istnienie - było wystarczająco bezpośrednie; (ii) czy można było przypisywać danej partii politycznej jako całości działania i wypowiedzi jej przywódców i członków oraz (iii) czy działania i wypowiedzi przypisywane partii politycznej tworzyły całość dającą jasny obraz modelu społeczeństwa opracowanego i propagowanego przez tę partię, który nie był zgodny z koncepcją „społeczeństwa demokratycznego”.

Ogólna ocena powyższych punktów, jaką Trybunał zamierza przeprowadzić, musi uwzględniać także historyczny kontekst ... rozwiązania ... w danym kraju dokonanego w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania „społeczeństwa demokratycznego” (zob. mutatis mutandis, Petersen).”

Wyrok Trybunału w sprawie Herri Batasuna i Batasuna przeciwko Hiszpanii (nr 25803/04 i 25817/04, ETPCz 2009 r.) zawiera następujące, odpowiednie, fragmenty:

„Zatem partia polityczna, której przywódcy zachęcają do przemocy lub proponują wprowadzenie zasad bez poszanowania dla demokracji lub w celu unicestwienia demokracji oraz łamania praw i wolności uznawanych w systemie demokratycznym, nie może domagać się ochrony Konwencji w związku z karami nałożonymi na takich podstawach ...

Państwo może „w uzasadniony sposób zapobiec wykonywaniu takiej polityki, która jest niezgodna z postanowieniami Konwencji, zanim podjęte zostaną próby jej wdrożenia poprzez konkretne kroki mogące naruszyć pokój wewnętrzny i ustrój demokratyczny państwa (zob. Refah Partisi). ...

Ogólna ocena Trybunału, czy rozwiązanie partii politycznej ze względu na ryzyko naruszenia zasad demokracji stanowiło „pilną potrzebę społeczną” (zob. przykładowo Partia Socjalistyczna i Inni) musi koncentrować się na następujących punktach: (i) czy istniały wiarygodne dowody, że ryzyko grożące demokracji - przy założeniu, że udowodniono jego istnienie - było wystarczająco bezpośrednie oraz (ii) czy działania i wypowiedzi przypisywane partii politycznej tworzyły całość dającą jasny obraz modelu społeczeństwa opracowanego i propagowanego przez tę partię, który nie był zgodny z koncepcją „społeczeństwa demokratycznego” ...”

Vona przeciwko Węgrom (Skarga nr 35943/10)

Standard: 4662

Nota źródłowa