„Upoważnienie” działaczowi związkowemu do reprezentowania zakładowej organizacji związkowej względem pracodawcy

Umyślne wprowadzenie w błąd organu związku zawodowego uprawnionego do wyznaczenia pracownika do reprezentowania tego związku wobec pracodawcy co do uzyskania społecznej legitymacji do występowania w imieniu organizacji związkowej nie niweczy skutku w postaci objęcia ta-kiego pracownika ochroną związkową. Oparte na uzyskanej w takich okolicznościach ochronie żądanie przywrócenia do pracy lub okres, za który przysługuje wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, mogą być oceniane z perspektywy sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p. w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych).

W wyroku z dnia 8 marca 2012 r., III PK 52/11 Sąd Najwyższy wyraził podzielany przez obecny skład Sądu Najwyższego pogląd, że nowelizacja art. 32 ustawy o związkach zawodowych (od 1 lipca 2003 r. - na mocy ustawy z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw; Dz.U. Nr 135, poz. 1146) rozszerzyła grono członków zakładowej organizacji związkowej, spośród których zarząd danej organizacji może dokonać wyboru osób podlegających wskazaniu w trybie ust. 1 tego artykułu.

Wyrażoną w formie uchwały wolą zarządu zakładowej organizacji związkowej gwarancję trwałości stosunku pracy może uzyskać zarówno członek owego zarządu - i to bez względu na zajmowane w nim stanowisko - jak i pracownik zrzeszony w tejże organizacji pełniący funkcję w innych niż zarząd organach lub strukturach niższego szczebla albo niepełniący żadnej funkcji, jednakże pod warunkiem, że jest upoważniony do reprezentowania danej organizacji wobec pracodawcy lub organu (osoby) dokonującego za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy.

Źródłem upoważnienia do tego rodzaju reprezentacji zakładowej organizacji związkowej nie jest art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Przepisy tego artykułu zakreślają jedynie krąg podmiotów, spośród których zarząd zakładowej organizacji związkowej może dokonać wyboru osób predystynowanych do objęcia ich stosunków pracy szczególną ochroną, a do tego to grona należą także członkowie tejże organizacji upoważnieni do reprezentowania jej wobec pracodawcy, natomiast nie stanowią one źródła owego upoważnienia.

Źródeł uregulowania problematyki reprezentacji zakładowej organizacji związkowej w rozumieniu art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych należy upatrywać głównie w art. 9 tej ustawy.

Ponadto przepis art. 13 ustawy o związkach zawodowych zawiera katalog postanowień, które powinny znaleźć się w statucie związku zawodowego i obejmuje również sposób reprezentowania związku. Przepis art. 13 pkt 8 ustawy uzupełnia treść art. 9 ustawy. Związek zawodowy posiada samodzielność w kształtowaniu swojego ustroju wewnętrznego, tworzeniu organów i precyzowaniu ich kompetencji oraz reguł postępowania, a także określaniu sposobu reprezentacji wobec innych podmiotów. Nie ingerując w swobodę decydowania przez związek zawodowy o swojej strukturze organizacyjnej i zasadach reprezentacji, ustawodawca wskazał, w jakich aktach kwestie te powinny być uregulowane. Są nimi statuty i uchwały związkowe.

Wyrok SN z dnia 20 sierpnia 2020 r., III PK 48/19

Standard: 60369 (pełna treść orzeczenia)

Podstawą szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy przewidzianej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych jest statut związku zawodowego, który określa organy lub osoby uprawnione do reprezentowania zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy, a nie (sama) uchwała zarządu wskazująca imiennie pracownika jako podlegającego ochronie (por. wyrok SN z dnia 25 stycznia 2005 r., II PK 164/04).

Nie jest wykluczone, że umocowanie konkretnej osoby do reprezentowania związku zawodowego wynika z treści uchwały podjętej przez organ statutowy uprawniony do wyznaczania innych reprezentantów związku niż wskazani w statucie. Możliwe jest więc udzielenie odpowiedniego „upoważnienia” w uchwale właściwego organu związku zawodowego, w tym również w tej samej uchwale, w której imiennie wskazano „zwykłego” członka zakładowej organizacji związkowej jako objętego szczególną ochroną trwałości stosunku pracy (wyrok SN z dnia 12 września 2008 r., I PK 47/08). 

Każdemu związkowi zawodowemu przysługuje bowiem pełna samodzielność w kształtowaniu własnego ustroju wewnętrznego, tworzeniu organów i precyzowaniu ich kompetencji oraz reguł postępowania, a także określaniu sposobu reprezentacji wobec innych podmiotów (za wyjątkiem zaciągania zobowiązań majątkowych, co mogą czynić jedynie statutowe organy struktur związkowych posiadających osobowość prawną; art. 9 ustawy o związkach zawodowych).

Ocena, czy w konkretnym przypadku przysługuje działaczowi związkowemu ochrona trwałości zatrudnienia, zależy więc od regulacje wewnętrznych normujących ustrój związku zawodowego (wyrok SN z dnia 14 kwietnia 2010 r., III PK 62/09).

Ustawodawca - respektując zasadę samorządności związkowej - celowo pozostawił związkom zawodowym swobodę uregulowania tej kwestii. Jedynie od uznania zakładowej organizacji związkowej (ewentualnie innych organów związku zawodowego) zależy, czy - i ewentualnie w jaki sposób - zostanie przed pracodawcą wykazane w konkretnym przypadku, że objęci ochroną działacze związkowi (wskazani imiennie w piśmie adresowanym do pracodawcy), to osoby umocowane do reprezentowania związku zawodowego w relacjach z pracodawcą. W szczególności takie upoważnienie może (choć nie musi) być zawarte w tym samym dokumencie (np. uchwale), która wskazuje konkretnego pracownika objętego ochroną. Natomiast pracodawca nie może wymusić na zarządzie zakładowej organizacji związkowej, aby wraz z imienną listą pracowników-działaczy objętych szczególną ochroną trwałości stosunku pracy, dostarczono mu inne dokumenty, z których będzie wynikać upoważnienie wskazanego imiennie pracownika-działacza do występowania w imieniu związku w sprawach z zakresu prawa pracy.

Należy jednak podnieść, że uprawnienie do korzystania przez działacza niebędącego członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy określonej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, nie wynika z samego imiennego wskazania działacza jako podlegającego ochronie, lecz z także z posiadania umocowania do reprezentowania związku. Nie można więc pracodawcy odmówić prawa kontroli, czy informacja o osobach chronionych (otrzymana od zarządu zakładowej organizacji związkowej), została oparta na rzeczywistych przesłankach (wyrok SN z dnia 15 września 2011 r., II PK 54/11).

Pracodawca ponosi jednak ryzyko błędu, jeśli po otrzymaniu imiennej listy działaczy chronionych, kwestionuje prawdziwość (skuteczność) upoważnienia do działania w imieniu związku przysługującego osobie wymienionej na tej liście i następnie rozwiąże z nią stosunek pracy. Nie można bowiem wykluczyć, że po rozwiązaniu stosunku pracy, imiennie wskazany jako podlegający ochronie pracownik-działacz związkowy, wykaże istnienie umocowania do działania w imieniu związku, nawet dopiero w toku postępowania sądowego. Jeśli więc pracodawca chce uniknąć takiego ryzyka, to w razie powzięcia wątpliwości, czy pracownik imiennie wskazany przez związek jako osoba chroniona, rzeczywiście dysponuje upoważnieniem do reprezentowania tego związku, powinien niezwłocznie podjąć odpowiednie działania (np. konsultując się z organami związkowymi wyższego szczebla) w celu usunięcia stanu niepewności (por. uz. wyroku SN z dnia 7 maja 2013 r., I PK 285/12).

Wyrok SN z dnia 27 stycznia 2016 r., III PK 59/15

Standard: 62800 (pełna treść orzeczenia)

Celem ochrony na podstawie tego przepisu jest przede wszystkim realizacja interesów związku zawodowego i interesów zbiorowych załogi. Nie można zatem odrzucać regulacji wewnętrznych związku jako nieistotnych dla ustalenia istnienia ochrony, tym bardziej mając na względzie zasadę samorządności związku.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 3 marca 2005 r., I PK 263/04 stwierdzono, że postanowień statutu związku nie można kwestionować z uwagi na zasadę jego samorządności, ale nie oznacza to, że nie należy ich stosować. Wręcz przeciwnie, wadliwości procedury powołania do władz związku mogą, jak wskazuje się w wyroku z dnia 16 listopada 2004 r., I PK 30/04, skutkować nieistnieniem ochrony. W innym z kolei wyroku z dnia 25 stycznia 2005 r., II PK 164/04 Sąd Najwyższy uznał, że podstawę ochrony stanowi w istocie regulacja statutu związku a nie uchwała o objęciu określonej osoby ochroną. Jeśli bowiem nie ma statutowej podstawy dla udzielenia ochrony, nie ma możliwości powołania się na uchwałę.

Wyrok SN z dnia 14 kwietnia 2010 r., III PK 62/09

Standard: 62802 (pełna treść orzeczenia)