Prawo do renty i jej wysokość w razie utraty całkowitej niezdolności do pracy

Podstawę przyznania renty uzupełniającej z tytułu wypadku przy pracy stanowi art. 444 § 2 k.c. Przepis ten nie określa zakresu szkody podlegającej naprawieniu, natomiast kwestię tę reguluje art. 361 § 2 k.c., ustanawiający zasadę pełnego odszkodowania. Stosownie do tego przepisu, naprawienie szkody (w granicach normalnego następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła) obejmuje straty, które poszkodowany poniósł (damnum emergens) oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (lucrum cessans) - (wyrok SN z dnia 18 stycznia 2002 r., I CKN 132/01).

Przy obliczaniu wysokości renty z art. 444 § 2 k.c. konieczne jest – z natury rzeczy – odwołanie się do prawdopodobieństwia, gdyż precyzyjne ustalenie rozwoju wydarzeń, które by nastąpiły, gdyby pracownik nie uległ wypadkowi, nie jest możliwe (wyrok SN z dnia 8 listopada 1977 r., I CR 380/77).

Wysokość tego świadczenia odpowiada różnicy między hipotetycznymi a realnymi dochodami poszkodowanego. Jej ustalenie wymaga zatem porównania potencjalnego położenia, w jakim znalazłby się poszkodowany, gdyby nie dotknęły go skutki zdrowotne zdarzenia, z tą sytuacją, która jest jego udziałem w konsekwencji zaistniałego czynu niedozwolonego. 

Użycie w art. 444 § 2 k.c. określenia "odpowiedniej renty" oznacza, że renta ma rekompensować faktyczną utratę możliwości zarobkowych. Odszkodowanie nie może przewyższyć wysokości szkody i jest ekwiwalentem rzeczywistej straty majątkowej, ustalonej metodą różnicy (wyrok SN 21 maja 2009 r., V CSK 432/08).

W przypadku utraty zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy (całkowitej niezdolności do pracy) rentę uzupełniającą przyznaje się w wysokości różnicy zarobków, jakie poszkodowany uzyskałby, gdyby był zdolny do pracy, a pobieraną przezeń rentą z ubezpieczenia społecznego. Zarobki porównawcze powinny być adekwatne. Przeciętne (statystyczne) zarobki mogłyby bowiem pozostawać w kolizji z indywidualnym zakresem szkody z art. 444 § 2 k.c. Chodzi o szkodę wynikającą z konkretnego zatrudnienia pracownika i odpowiadającego mu wynagrodzenia (wyrok SN z dnia 24 listopada 2016 r., I PK 274/15). Do wyliczeń przyjmuje się zatem zarobki pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy na stanowiskach takich, jakie zajmował poszkodowany w chwili wypadku przy pracy (z uwzględnieniem jego ewentualnych awansów zawodowych i płacowych). Z reguły nie poprzestaje się przy tym na zarobkach jednego pracownika. Leży to w interesie obu stron, gdyż ma na celu ustalenie zarobków najbardziej zbliżonych do tych, które uzyskiwałby poszkodowany.

Wyrok SN z dnia 11 marca 2021 r., I PSKP 11/21

Standard: 60247 (pełna treść orzeczenia)

Każdy pracownik, który spełnił ustawowo określone wymagania, może nabyć zarówno prawo do wcześniejszej emerytury w niższym wieku emerytalnym, a następnie do „zwykłej” emerytury w powszechnym wieku emerytalnym, a jeżeli takie kolejne świadczenie emerytalne przysługuje w wyższej wysokości, to może skorzystać z jednego z takich „zbiegających się świadczeń” według reguł określonych w art. 95 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach. Oznacza to, że gdyby powód wskutek dwóch wypadków przy pracy nie utracił całkowicie i na stałe zdolności do wykonywania pracy górniczej, to mógłby potencjalnie przejść zarówno na wcześniejszą hipotetyczną emeryturę górniczą w wieku 50 lat, jak i na korzystniejszą (wyższą) emeryturę górniczą w wieku 55 lat, gdyby kontynuował górnicze zatrudnienie, choćby doszło do potencjalnego zawieszenia emerytury górniczej uzyskanej w niższym wieku emerytalnym 50 lat ze względu na wyższe „graniczne” dochody z kontynuowanego zatrudnienia górniczego (art. 103-104 ustawy emerytalnej). 

Górnikowi, który wskutek wypadku przy pracy utracił całkowicie zdolność do wykonywania górniczego oraz innego zatrudnienia, przysługuje prawo do uzupełniającej renty wyrównawczej (art. 435 i art. 444 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.) wyliczonej w postaci różnicy pomiędzy wysokością wcześniejszej hipotetycznej emerytury górniczej, której nie nabył w niższym górniczym wieku emerytalnym 50 lat (art. 34 ust. 2, aktualnie art. 50a ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy emerytalnej), a następnie z uwzględnieniem hipotetycznie korzystniejszej (wyższej) emerytury górniczej, której nie uzyskał w wieku 55 lat (art. 34 ust. 1, aktualnie art. 50a ust. 1 pkt 1 tej ustawy), a kwotami pobieranych rent z ubezpieczenia społecznego z tytułu całkowitej i trwałej powypadkowej utraty zdolności do pracy.

Wyrok SN z dnia 13 lutego 2020 r., III PK 170/18

Standard: 63346 (pełna treść orzeczenia)

Użycie w art. 444 § 2 k.c. określenia o prawie do „odpowiedniej renty" oznacza, że renta ma rekompensować faktyczną utratę możliwości zarobkowych (zob. wyrok SN z 4 października 2007 r., I PK 125/07). Przepis ten ma na celu naprawienie przyszłej szkody, wyrażającej się między innymi w nie osiągnięciu zarobków, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć w przyszłości, gdyby nie doznał uszkodzenia ciała. Szkoda ta odpowiada różnicy między zarobkami, jakie poszkodowany osiągałby w okresie objętym rentą, gdyby nie doznał uszkodzenia ciała, a zarobkami jakie może realnie osiągnąć (wyrok SN z 19 lutego 1999 r., II CKN 189/98).

Wyrok SN z dnia 3 października 2019 r., I CSK 296/18

Standard: 67036 (pełna treść orzeczenia)