Wyrok z dnia 2002-01-18 sygn. I CKN 132/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 132/01

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 stycznia 2002 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Maria Grzelka (przewodniczący)

SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)

SSN Tadeusz Żyznowski

Protokolant Anna Matura

w sprawie z powództwa A. G.

przeciwko Skarbowi Państwa – Urzędowi Skarbowemu w K.

o zapłatę,

po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 18 stycznia 2002 r.

na rozprawie

kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]

z dnia 27 czerwca 2000 r., sygn. akt I ACa […],

zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1.I. i III oraz 3 i oddala apelację; nie obciąża powódki kosztami procesu za drugą instancję i kosztami postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

A. G. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od Skarbu Państwa – Urzędu Skarbowego w K. kwoty 156.500 zł z ustawowymi odsetkami tytułem odszkodowania za szkodę powstałą wskutek bezpodstawnego pobrania od niej w 1990 r. podatku od przychodu z tytułu różnic kursowych w kwocie 275.408.325 starych zł i zwrot tej kwoty dopiero w 1994 r. z odsetkami jedynie za 1994 r.

Skarb Państwa - Urząd Skarbowy w K. wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy w P. nie dopatrzył się przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa przewidzianych w art. 417 k.c. i wyrokiem z dnia 7 października 1999 r. oddalił powództwo.

Sąd Apelacyjny w […] wyrokiem z dnia 27 czerwca 2000 r. wyrok sądu pierwszej instancji zmienił w ten sposób, że uwzględnił powództwo do kwoty 85.953 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 31 maja 1999 r. do dnia zapłaty. Podstawą tego rozstrzygnięcia jest ustalenie, iż w odpowiedzi na pytanie powódki dotyczące interpretacji § 1 ust. 2 zarządzenia Ministra Finansów Nr 16 z dnia 28 lutego 1990 r. w sprawie częściowego zaniechania poboru podatku dochodowego z tytułu różnic kursowych (Dz. Urz. Min. Finans. Nr 3, poz. 9), Naczelnik Urzędu Skarbowego w K. pismem z dnia 24 kwietnia 1990 r. udzielił informacji zawierającej wyjaśnienie co do terminu i sposobu płatności podatku, którego dotyczy zarządzenie, w części nie objętej decyzją o zaniechaniu jego poboru. Według Sądu Apelacyjnego przepisy ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. Nr 3, poz. 12 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia1990 r. nie dawały podstawy do opodatkowania różnic kursowych, co potwierdzone zostało powołanymi przez ten Sąd orzeczeniami Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Odmienna wykładnia tych przepisów dokonana przez Ministra Finansów była nieuprawniona. W tej sytuacji udzielenie przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. informacji, aczkolwiek zgodnej ze stosowaną w resorcie finansów wykładnią, ale sprzecznej z obowiązującym prawem, było działaniem bezprawnym i świadczy o jego winie, a w konsekwencji o wynikającej z art. 417 k.c. odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę doznaną przez powódkę. Zdaniem Sądu Apelacyjnego jest nieprawdopodobne, żeby powódka, gdyby dysponowała kwotą nienależnie wpłaconego podatku, nie skorzystałaby z niej w sposób zapobiegający co najmniej utracie jej realnej wartości, a więc poprzez zainwestowanie w prowadzoną firmę bądź umieszczenie na terminowym rachunku bankowym. Posługując się informacją Banku […] S.A. o wysokości oprocentowania lokat pieniężnych Sąd Apelacyjny uznał, że szkoda doznana przez powódkę odpowiada sumie odsetek bankowym jakie otrzymałaby od kwoty nienależnie uiszczonego przez nią podatku od chwili jego wpłacenia do chwili zwrotu, pomniejszonej o odsetki otrzymane od Urzędu Skarbowego w K. za 1994 r., co stanowi kwotę 85.953 zł.

Od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 27 czerwca 2000 r. w części uwzględniającej powództwo pozwany wniósł kasację. Kasacja oparta została na obu podstawach przewidzianych w art. 393¹ k.p.c. i zarzuca „naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 417 § 1 k.c. tj. mylną subsumpcję i uznanie, że działanie funkcjonariusza strony pozwanej było bezprawne i zawinione” oraz „naruszenie przepisów postępowania – art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie przez Sąd II instancji za ustalone, iż powódka poniosła szkodę, mimo że nie zostało to potwierdzone oraz pozostaje w sprzeczności z regułami logicznego rozumowania – które to uchybienie ma istotny wpływ na wynik sprawy”. Na rozprawie przed Sądem Najwyższym pełnomocnik pozwanego uzasadnił zarzut naruszenia art. 417 § 1 k.c. także błędnym przyjęciem, że powódka doznała szkody.

Powódka wniosła o oddalenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Na powódce dochodzącej odszkodowania spoczywał obowiązek wskazania zdarzenia, z zaistnieniem którego wiąże ona odpowiedzialność odszkodowawczą strony pozwanej. Powódka podała, że odpowiedzialność pozwanego wywodzi z udzielenia jej informacji przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. pismem z dnia 24 kwietnia 1990 r. (k. 44). Wyłącznie to zdarzenie mogło więc stać się podstawą oceny zasadności powództwa.

Trafnie oba sądy rozpoznające sprawę rozważały zasadność powództwa w świetle art. 417 § 1 k.c. Jak wyjaśnił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, przepis ten rozumiany w ten sposób, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, jest zgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP. Przytoczone rozumienie art. 417 § 1 k.c. nie pozwala - wbrew zapatrywaniu Sądu Apelacyjnego – na przyjęcie, że udzielając powódce informacji pismem z dnia 24 kwietnia 1990 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w K. działał niezgodnie z prawem. Sam fakt niezwłocznego udzielenia powódce odpowiedzi na skierowane do niego pytanie jest oczywiście wyrazem dopełnienia przez Naczelnika spoczywających na nim obowiązków wynikających z mających zastosowanie w postępowaniu podatkowym przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Treść informacji udzielonej powódce sprowadzała się do wyjaśnienia przedstawionych przez nią wątpliwości co do terminu i sposobu płatności podatku dochodowego z tytułu różnic kursowych, w części nie objętej decyzją o zaniechaniu jego poboru, co uregulowane zostało zarządzeniem Ministra Finansów Nr 16 z dnia 28 lutego 1990 r. w sprawie częściowego zaniechania poboru podatku dochodowego z tytułu różnic kursowych (Dz. Urz. Min. Finans. Nr 3, poz. 9). Zarządzenie to, wydane z powołaniem się na upoważnienie zawarte w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (Dz. U. Nr 27, poz. 111 ze zm.), weszło w skład systemu obowiązującego prawa i stało się jego elementem. Jego stosowanie było więc obowiązkiem wszystkich organów podatkowych, a w tym i Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. Udzielenie podatnikowi informacji o treści wynikającej z tego zarządzenia nie było zatem działaniem niezgodnym z prawem. Wykładnia obowiązujących wówczas przepisów ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. Nr 3, poz. 12 ze zm.), według której opodatkowaniu podlegały różnice kursowe i która okazała się wadliwa, nie była wynikiem samodzielnego działania Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. Wykładnia ta pochodziła wprost od Ministra Finansów, i jako taką Naczelnik był nią związany (art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych). Nierespektowanie jej mogło być powodem jego odpowiedzialności służbowej.

Udzielenie przez niego informacji podatnikowi zgodnej z tą wykładnią nie może być ocenione jako bezprawne działanie tego funkcjonariusza państwowego

Brak bezprawności działanie funkcjonariusza państwowego, z którego to działania powódka wywodzi odpowiedzialność Skarbu Państwa za doznaną przez nią szkodę, wyklucza przyjęcie tej odpowiedzialności na podstawie art. 417 § 1 k.c. i stanowi wystarczającą przyczynę oddalenia powództwa. W tej sytuacji zarzut kasacji naruszenia przepisu procesowego art. 233 § 1 k.p.c. odniesiony do ustalenia szkody doznanej przez powódkę zarzuca uchybienie, które - gdyby miało miejsce - nie mogło mieć istotnego wpływu na wynik sprawy (art. 393¹ pkt 2 k.p.c.). Już tylko na marginesie należy zauważyć, że art. 233 § 1 k.p.c. jest przepisem dotyczącym oceny dowodów. Aby zarzucić jego naruszenie skarżący powinien wskazać jaki konkretnie dowód mający istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy sąd uznał za wiarygodny i mający moc dowodową albo za niewiarygodny i nie mający mocy dowodowej i w czym przy tej ocenie przejawia się naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów. Kasacja tego nie czyni, a powołując się na naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. usiłuje podważyć ustalenia zaskarżonego wyroku co do szkody doznanej przez powódkę i ich ocenę w świetle prawa materialnego.

Ocena ta jest natomiast przedmiotem zasadnego zarzutu kasacji naruszenia art. 417 § 1 k.c. w zakresie, w jakim ta podstawa kasacyjna została dodatkowo uzasadniona na rozprawie przed Sądem Najwyższym. Otóż szkodą w rozumieniu art. 417 § 1 k.c. w przypadku utraconych korzyści (art. 361 § 2 k.c.) jest szkoda, którą określa to, co nie weszło do majątku poszkodowanego na skutek zdarzenia wyrządzającego tę szkodę, a inaczej mówiąc to co weszłoby do majątku poszkodowanego, gdyby zdarzenie wyrządzające szkodę nie nastąpiło. W okolicznościach ustalonych w sprawie Sąd Apelacyjny dowolnie przyjął, że szkodą taką w wypadku powódki są utracone przez nią odsetki od terminowej lokaty bankowej. Mogłoby tak być, gdyby ustalone zostało, że w sytuacji, w jakiej wówczas powódka znajdowała się, posiadane środki pieniężne złożyłaby na terminowym rachunku bankowym. W sprawie brak jest jednak ustalenia okoliczności choćby uprawdopodobniających takie zachowanie się powódki. Niewystarczające jest ogólnikowe uznanie, iż nieprawdopodobne jest, żeby powódka, gdyby dysponowała kwotą nienależnie wpłaconego podatku, nie skorzystałaby z niej w sposób zapobiegający co najmniej utracie jej realnej wartości, a więc poprzez zainwestowanie w prowadzoną firmę bądź umieszczenie na terminowym rachunku bankowym. Gdyby podążać tym tropem rozumowania, powódka powinna chociażby wykazać, że nie wchodziło w grę zainwestowanie posiadanych środków, a były warunki do ulokowania ich na rachunku bankowym jako kapitału przynoszącego dochód. Ustaleń takich w sprawie jednakże nie dokonano.

Z przytoczonych względów kasację należało uwzględnić i wobec spełnienia warunków do orzeczenia co do istoty sprawy (art. 393¹⁵ k.p.c.) Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił.

Ponieważ sprawa jest konsekwencją wadliwej wykładni ustawy przez organy podatkowe a powódka działała zgodnie z tą wykładnią, Sąd Najwyższy uznał, iż okoliczność ta jest wypadkiem szczególnie uzasadnionym w rozumieniu art. 102 k.p.c., dającym podstawę do nie obciążania powódki kosztami procesu za drugą instancję i kosztami postępowania kasacyjnego.