Charakterystyka wolności prasy

Wolność prasy zapewnia jawność i pluralizm życia społecznego. Ma charakter zasady ustrojowej i gwarancji o charakterze instytucjonalnym. Wolność ta umożliwia obieg informacji i krytykę społeczną niezależnie od prezentowanego światopoglądu, zapatrywań lub prezentowanych idei – politycznych, estetycznych, światopoglądowych itd.

Wolność prasy jest ściśle powiązana z wolnością myśli, przekonań, wypowiedzi, słowa, informacji, publikacji. W wolności prasy wymienione pojęcia znajdują odbicie (zob. wyrok SN z 29 września 2000 r., V KKN 171/98).

Również ETPC uznaje, że jedną z głównych podwalin demokratycznego społeczeństwa, które nie istnieje bez pluralizmu, tolerancji i szerokich horyzontów, jest swoboda wypowiedzi, stanowiąca podstawowy warunek rozwoju takiego społeczeństwa oraz rozwoju każdego człowieka; swoboda ta ma zastosowanie nie tylko do informacji i poglądów odbieranych albo uważanych za nierażące albo obojętne, lecz także do tych obraźliwych, szokujących lub wprowadzających niepokój w państwie albo w jakiejś części społeczeństwa (wyrok ETPC z 17 grudnia 1976 r. w sprawie Handyside przeciwko Wielkiej Brytanii).

ETPC dopuszcza odwołanie się w ramach debaty publicznej do przesady, a nawet prowokacji (wyrok w sprawie Otegi Mondragon przeciwko Hiszpanii z 15 marca 2011 r.

Konstytucyjna gwarancja wolności prasy stanowi normę w znaczeniu przedmiotowym i wynika z niej przede wszystkim nakaz respektowania przez państwo (władze publiczne – ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą) autonomicznego charakteru tej sfery życia społecznego. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego trudniej mówić wynikających z tak rozumianej wolności prawach podmiotowych konkretnych wydawców prasowych i innych osób prowadzących działalność w zakresie środków społecznego przekazu (P 10/06). 

Wolność prasy w znaczeniu podmiotowym, tj. wolność wypowiedzi prasowej, stanowi element, „wycinek” ogólnej wolności wypowiedzi i jako taki podlega ochronie i założeniom jej urzeczywistnienia przewidzianym dla tej wolności, jak też szczególnym, dotyczącym samej wolności prasy (zarówno na poziomie regulacji konstytucyjnych, jak i ustawowych). Tym samym wypowiedzi prasowe zarówno podlegające, jak i niepodlegające ochronie prawnoautorskiej, pozostają pod ochroną konstytucyjną, a w zakresie ich dotyczących – odpowiednich norm ustawowych. 

Celem ochrony konstytucyjnej jest w szczególności każdorazowa konieczność uwzględnienia jej celu w ocenie tego, czy korzystanie z wolności wypowiedzi mieści się w ramach tej, chronionej na poziomie ustrojowym, a także – czy wartość chroniona w zestawieniu z innymi konstytucyjnie chronionymi w razie ich kolizji powinna być traktowana priorytetowo, a zatem druga musi ustąpić, czy  też uzasadnione jest ograniczenie pierwszej, a w konsekwencji w podlegających ocenie okolicznościach faktycznych i prawnych (ad casum) należy odmówić jej ochrony. Wymaga to sformułowania istotowych kryteriów odnoszących się do wskazania, jakie wartości podlegają ochronie, jak i tego, z uwagi na jakie kryteria jednej z nich należy odmówić ochrony w razie potencjalnej lub rzeczywistej kolizji z drugą. 

Obie podmiotowe wolności – wypowiedzi i prasy – bez wątpienia nie pozostają obojętne dla kierunku wykładni przepisów służących ochronie sfery osobowości człowieka, w tym tych, dotyczących instytucji prawnej dóbr osobistych (art. 23-24 k.c.).

Wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2022 r., II CSKP 313/22

Standard: 69593 (pełna treść orzeczenia)