Dożywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych

Stosowanie dyrektyw i zasad wymiaru kary nie jest możliwe w wypadku obligatoryjnego orzekania środka karnego dożywotnio, o którym jest mowa w art. 42 § 3 i § 4 k.k. Stwierdzenie to jednak nie wyklucza stosowania regulacji z art. 56 k.k. w sytuacji, gdy sąd stwierdzi możliwość wystąpienia „wyjątkowego wypadku, uzasadnionego szczególnymi okolicznościami”, o którym mowa w art. 42 § 3 k.k. (por. wyrok SN z dnia 1 września 2011 r., V KK 168/11).

Intencją ustawodawcy, która przyświecała mu przy wprowadzaniu zakazu prowadzenia pojazdów dożywotnio (wcześniej „na zawsze”), było zaostrzenie represji karnej wobec sprawców przestępstw komunikacyjnych popełnionych w stanie nietrzeźwości, zaś ta sytuacja wymaga - jak podkreślono – „użycia zdecydowanych mechanizmów prawnych do walki z tą patologią” (Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, Sejm RP VI kadencji, druk Sejmowy nr 2115).

Zasadnicze wątpliwości Sądu Najwyższego budzi natomiast pewien automatyzm orzekania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na podstawie art. 42 § 3 k.k. 

W doktrynie zwraca się uwagę, że wprowadzanie przez ustawodawcę sankcji „bezwzględnie oznaczonych” (art. 42 § 4 k.k.), czy też „względnie obligatoryjnych” (środek karny z art. 42 § 3 k.k.), stanowi wyraz braku zaufania ustawodawcy do sądu i braku wiary, iż sąd będzie konsekwentnie i racjonalnie stosował zakaz prowadzenia pojazdów wobec kierowców, którzy popełnili przestępstwo w sytuacjach określonych w tym przepisie. Wprowadzenie w tym zakresie obligatoryjnego orzekania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych dożywotnio, w pewnych okolicznościach może być uznane za sprzeczne z zasadami indywidualizacji kary, prowadzić do nieproporcjonalnych skutków społecznych, a nawet do orzeczeń niesprawiedliwych.

Na gruncie konkretnych spraw karnych, w ich niepowtarzalnych realiach procesowych i faktycznych, przepisy powinny w szerszym zakresie umożliwiać sądowi orzekanie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na ściśle określony termin, gdy jego orzeczenie dożywotnio, byłoby nieproporcjonalne do okoliczności popełnienia czynu bądź sytuacji osobistej skazanego. Zakaz dożywotni natomiast winien dotyczyć wyjątkowo jaskrawych przypadków, gdy stopień winy sprawcy jest szczególnie wysoki, gdyż sprawiedliwe rozstrzygnięcie nie może polegać na bezrefleksyjnym stosowaniu przepisów. Sąd winien natomiast poszukiwać optymalnego rozwiązania w każdym konkretnym przypadku, w specyficznych warunkach indywidualnie rozpatrywanej sprawy. Nie można tracić z pola widzenia, że dolegliwość art. 42 § 3 k.k. wobec sprawców przestępstw z art. 177 § 2 k.k. jest w praktyce zróżnicowana w zależności od okoliczności indywidualnego przypadku.

Wyrok SN z dnia 17 marca 2022 r., III KK 234/21

Standard: 60137 (pełna treść orzeczenia)