Apelacja od wyroku, w której oddalono żądanie główne

W sytuacji, w której Sąd pierwszej instancji oddalił żądanie główne, nie mógł od razu objąć rozstrzygnięciem żądań ewentualnych, gdyż rozstrzygnięcie o żądaniu głównym jako podlegające zaskarżeniu apelacją nie było jeszcze definitywne Sąd Apelacyjny rozpoznający zatem sprawę na skutek apelacji od wyroku oddalającego żądanie główne powinien ustosunkować się do tego żądania i nie może czynić zarzutu sądowi pierwszej instancji, że ten nie rozstrzygnął jeszcze o żądaniach ewentualnych, gdyż te mogą zostać rozstrzygnięte dopiero wtedy, gdy (negatywne) rozstrzygnięcie o żądaniu głównym stanie się ostateczne. Jeśli zatem sąd pierwszej instancji oddalił żądanie główne i rozstrzygnięcie to zostało zaskarżone apelacją, to sąd drugiej instancji rozpoznając sprawę w zakresie żądania głównego powinien o nim się wypowiedzieć (oddalając apelację, jeśli uważa rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji co do niego za zasadne albo zmieniając wyrok sądu pierwszej instancji i uwzględniając żądanie główne, jeśli nie podziela stanowiska sądu pierwszej instancji o jego bezzasadności. Fakt, że w sprawie nierozpoznane pozostają żądania ewentualne nie daje podstaw do twierdzenia, że sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy i uchylenia z tego powodu jego wyroku co do żądania głównego ( art. 386 § 4 k.p.c.) Z oczywistych względów nie ma także podstaw do tego, aby sąd drugiej instancji we własnym zakresie rozstrzygał o żądaniach ewentualnych (brak w tym zakresie pola do działania dla sądu drugiej instancji wobec braku substratu zaskarżenia w tym zakresie). W omawianej sytuacji sprawa w zakresie żądań ewentualnych pozostaje wyłącznie w gestii sądu pierwszej instancji, który powinien o nich orzec (otrzymawszy uprzednio akta sprawy) dopiero po upływie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej od wyroku sądu drugiej instancji co do żądania głównego albo ewentualnym zakończeniu postpowania kasacyjnego w tym zakresie.

Postanowienie SN z dnia 11 marca 2024 r., III CZ 196/23

Standard: 80796 (pełna treść orzeczenia)

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną nie podziela stanowiska wyrażonego w uchwale z 9 listopada 2021 r., III CZP 70/20 jakoby w przypadku, w którym zaskarżone zostało jedynie negatywne rozstrzygnięcie o żądaniu głównym wyrok pierwszej instancji nie uprawomocniał się także w części rozstrzygającej o żądaniu ewentualnym, wobec czego, jeśli sąd odwoławczy na skutek apelacji uzna, że żądanie główne jest zasadne i zmieni lub uchyli zaskarżony wyrok w części oddalającej to żądanie, na skutek takiej zmiany lub uchylenia automatycznie traci moc zawarte w wyroku rozstrzygnięcie co do żądania ewentualnego. Sąd Najwyższy w tejże uchwale zastrzegł przy tym dodatkowo, że dla celów pewności obrotu dopuszczalne i wskazane jest, aby sąd drugiej instancji w wyroku wydanym na skutek apelacji powoda w takim wypadku deklaratywnie stwierdził, iż wyrok pierwszej instancji w części uwzględniającej żądanie ewentualne utracił moc na skutek zmiany lub uchylenia wyroku w części oddalającej rozstrzygnięcie o żądaniu głównym.

Stanowisko to, przytoczone powyżej in extenso, niestety nie zostało w żaden sposób uargumentowane. Tymczasem w zasadniczej części prowadzi ono do wniosku, że całkowicie prawidłowe byłoby rozstrzygnięcie sądu odwoławczego, w którym doszłoby do zmiany lub uchylenia negatywnego rozstrzygnięcia co do żądania zasadniczego bez żadnej wypowiedzi jurysdykcyjnej co do rozstrzygnięcia odnoszącego się do żądania ewentualnego. Co więcej, rozważenia wymaga, czy rzeczywiście bez znaczenia – jak zdaje się wynikać z prezentowanego poglądu – pozostaje stanowisko powoda, który, uzyskawszy pozytywną decyzję co do żądania ewentualnego, zaskarża wyłącznie oddalenie żądania zasadniczego; wszak uwzględnienie żądania ewentualnego jako warunkowane oddaleniem żądania zasadniczego nie jest w sposób oczywisty dla powoda korzystne i jako takie może zostać przez niego zaskarżone. Jeśli zaś go nie zaskarża, to niewątpliwie wyraża w ten sposób swoją wolę.

W niniejszej sprawie powyższe dylematy co do ewentualnej „automatycznej” utraty mocy rozstrzygnięcia odnoszącego się do żądania ewentualnego nie wymagają definitywnego rozstrzygnięcia, ponieważ na skutek apelacji obu stron Sąd Apelacyjny władny był objąć kontrolą i ewentualną zmianą całość orzeczenia Sądu Okręgowego. 

Wyrok SN z dnia 11 stycznia 2024 r., II CSKP 836/23

Standard: 80807 (pełna treść orzeczenia)