Prawo do życia - użycie śmiercionośnej siły przez funkcjonariusza - obowiązek rzetelnego śledztwa

Trybunał przypomina, że artykuł 2 Konwencji zawiera pozytywny obowiązek o charakterze proceduralnym ciążący na państwie: w sposób dorozumiany wymaga przeprowadzenia w jakiejś formie skutecznego urzędowego śledztwa w przypadku śmierci człowieka na skutek użycia siły przez przedstawicieli państwa (zob. na zasadzie mutatis mutandis, McCann i Inni oraz Kaya przeciwko Turcji, z dnia 19 lutego 1998 r., Raporty 1998-I,).

Trybunał zwrócił uwagę, że nie każde dochodzenie musi zakończyć się powodzeniem lub prowadzić do wniosków zgodnych z wersją wydarzeń skarżącego, jednakże co do zasady powinno doprowadzić do ustalenia faktów sprawy oraz – jeżeli zarzuty okażą się uzasadnione – do identyfikacji i ukarania osób odpowiedzialnych (zob. Mahmut Kaya przeciwko Turcji, nr 22535/93, ECHR 2000-III; oraz Paul i Audrey Edwards przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 46477/99, ECHR 2002-II).

Aby dochodzenie było “skuteczne”, powinno spełniać kilka podstawowych wymogów określonych w orzecznictwie na gruncie artykułu 2 i 3 Konwencji: śledztwo powinno być dogłębne (zob. Assenov i inni przeciwko Bułgarii, z dnia 28 października 1998 r., Raporty 1998-VIII; zob. także na zasadzie mutatis mutandis, ECHR 2000-VII; Tanrıkulu przeciwko Turcji [GC], nr 23763/94, ECHR 1999-IV; oraz Gül przeciwko Turcji, nr 22676/93, z dnia 14 grudnia 2000 r.), celowe (zob. Tekin przeciwko Turcji, z dnia 9 czerwca 1998 r., Raporty 1998-IV; Labita przeciwko Włochom [GC], nr 26772/95, ECHR 2000-IV; Timurtaş; oraz Indelicato przeciwko Włochom, nr 31143/96, z dnia 18 października 2001 r.), bezstronne (zob. Güleç przeciwko Turcji, z dnia 27 lipca 1998 r., §§ 80-82, Raporty 1998-IV; Öğur przeciwko Turcji, [GC], nr 21954/93, ECHR 1999-III; oraz Mehmet Emin Yüksel przeciwko Turcji, nr 40154/98, z dnia 20 lipca 2004 r.); a materiały i wnioski z śledztwa powinny być należycie udostępnione członkom rodziny ofiary (zob. Oğur przeciwko Turcji [GC], nr 21594/93, ECHR 1999-III, oraz Khadzhialiyev i Inni przeciwko Rosji, nr 3013/04 z dnia 6 listopada 2008 r.), w zakresie, w jakim nie zagrozi to poważnie skuteczności śledztwa.

Dokładniej, wymóg “dogłębnego śledztwa” oznacza, że przedstawiciele Państwa muszą zawsze podjąć autentyczną próbę ustalenia faktów i nie powinni opierać się na pochopnych lub bezzasadnych wnioskach w celu zakończenia śledztwa lub opierać na nich swoich decyzji. Muszą oni podjąć wszelkie uzasadnione kroki, które są dostępne, aby zabezpieczyć dowody dotyczące zdarzenia, łącznie z m.in. zeznaniami naocznych świadków, dowodami kryminalistycznymi itp. Wszelkie braki w dochodzeniu zmniejszające możliwość ustalenia przyczyn urazów lub tożsamości sprawców narażają ten standard na wadę (zob. wśród wielu przedstawicieli Państw, Assenov i inni oraz Mikheyev przeciwko Rosji, nr 77617/01 z dnia 26 stycznia 2006 r.).

Na koniec, wnioski z dochodzenia muszą opierać się na drobiazgowej, obiektywnej i bezstronnej analizie wszelkich istotnych elementów. Niestosowanie się do oczywistej linii śledztwa udaremnia w znaczącym stopniu możliwość ustalenia okoliczności sprawy oraz tożsamości sprawców (zob. Kolevi przeciwko Bułgarii, nr 1108/02 z dnia 5 listopada 2009 r.). Jednakże, charakter i stopień dokładności spełniającej minimalny próg skuteczności dochodzenia zależy od okoliczności danej sprawy. Okoliczności należy ocenić na podstawie wszelkich istotnych faktów i uwzględniając praktyczne realia pracy dochodzeniowej (zob. Velcea i Mazăre przeciwko Rumunii, nr 64301/01 z dnia 1 grudnia 2009 roku).

Shchiborshch i Kuznina przeciwko Rosji (Skarga nr 5269/08)

Standard: 4561

Nota źródłowa

Obowiązek ochrony prawa do życia na podstawie Artykułu 2 Konwencji, czytany w powiązaniu z wynikającym z Artykułu 1 Konwencji ogólnym obowiązkiem Państwa "zapewnienia każdemu człowiekowi podlegającemu jego jurysdykcji praw i wolności określonych w Konwencji" – również implikuje wymóg zapewnienia jakiejś formy skutecznego urzędowego dochodzenia w przypadku zabicia osób w wyniku użycia siły (patrz Kaya p-ko Turcji, wyrok z dnia 19 lutego 1998 roku, Raporty 1998-I, s. 324). Podstawowym celem takiego dochodzenia jest zapewnienie skutecznej implementacji przepisów prawa krajowego, chroniących prawo do życia oraz – w sytuacji zaangażowania funkcjonariuszy lub organów Państwa – zapewnienie określenia ich odpowiedzialności za przypadki śmierci, które nastąpiły w ramach ich odpowiedzialności. Takie dochodzenie powinno być niezależne, dostępne dla rodziny ofiary, skuteczne w tym sensie, że zdolne doprowadzić do określenia, czy użycie siły w takich przypadkach było w danych okolicznościach uzasadnione, czy też nie, lub w inny sposób bezprawne, a także umożliwić wystarczający zakres publicznego dostępu do dochodzenia i jego wyników (patrz Hugh Jordan p-ko Zjednoczonemu Królestwu, nr 24746/94, 4 maja 2001 r. oraz Bubbins).

Trybunał ponownie stwierdza, że w sytuacji gdy – jak to miało miejsce w przedmiotowej sprawie – policja ucieka się do stosowana potencjalnie śmiercionośnej siły, poziom takiej siły nie może wykraczać poza zakres bezwzględnie konieczny dla osiągnięcia założonego celu. Władze krajowe jednakże nie odniosły się do tej kwestii. Nie zbadano, czy mniejszy zakres użytej siły byłby wystarczający do zatrzymania uciekającego pojazdu, uwzględniając fakt, że większość strzałów została oddana w chwili, gdy nie istniało już zagrożenie dla życia i zdrowia policjanta, jak utrzymywano. W sytuacji, gdy pięciu funkcjonariuszy policji użyło pistoletów i karabinów maszynowych, otwierając ogień "w pościgu" za uciekającymi podejrzanymi, prokurator oraz sąd mieli obowiązek dokonać oceny, czy użycie broni palnej było uzasadnione, oraz czy zakres użytej przez policję siły był proporcjonalny do osiągnięcia dopuszczalnych celów.

Ponadto, sposób w jaki operacja została przeprowadzona nie został zbadany, a władze bezkrytycznie przyjęły twierdzenia funkcjonariuszy policji, którzy utrzymywali, że celowali w opony w wyłącznym celu zatrzymania pojazdu, pomimo faktu, że opony pozostały nieuszkodzone, a wszystkie strzały dosięgły osób znajdujących się w samochodzie oraz górnej części samochodu.

Biorąc pod uwagę brak dokładnego i skutecznego dochodzenia w sprawie śmierci pana Kałuckiego w tym, że konieczność użycia wysokiego poziomu śmiercionośnej siły nie została zakwestionowana, Trybunał stwierdza, że nastąpiło naruszenie proceduralnego aspektu Artykułu 2 Konwencji.

Wasilewska i Kałucka przeciwko Polsce (Wnioski nr 28975/04 i 33406/04)

Standard: 4562

Nota źródłowa