Ochrona jednostki przed arbitralnością pozbawienia wolności

Trybunał pragnie przypomnieć, że sformułowania „zgodnie z prawem” i „w trybie ustalonym przez prawo” w art. 5 § 1 zasadniczo odnoszą się do prawa krajowego i nakładają obowiązek działania zgodnie z jego zasadami materialnoprawnymi, jak i formalnoprawnymi. Jednak „zgodność z prawem” pozbawienia wolności według przepisów prawa krajowego nie zawsze jest czynnikiem decydującym. Trybunał musi być jeszcze przekonany, że pozbawienie wolności przez rozważany okres czasu było zgodne z celem art. 5 § 1 Konwencji, który chroni przed arbitralnym pozbawieniem wolności. Dodatkowo, lista wyjątków od prawa do wolności zagwarantowanego w art. 5 § 1 jest wyczerpująca i jedynie wąska ich interpretacja zachowuje spójność z celem tego przepisu, tj. zagwarantowaniem, aby nikt nie został arbitralnie pozbawiony wolności (zob. Giulia Manzoni przeciwko Włochom, 1 lipca 1997 r., Reports 1997-IV).

Navalnyy i Yashhin przeciwko Rosji (Skarga nr 76204/11)

Standard: 4537

Nota źródłowa

Gwarancje zawarte w art. 5 mają zasadnicze znaczenie dla ochrony osób w państwie demokratycznym przed arbitralnym pozbawieniem ich wolności przez władzę. Z tego powodu Trybunał wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie, że każde pozbawienie wolności musi być nie tylko wykonane zgodnie z proceduralnymi materialnymi i procesowymi zasadami prawa krajowego, ale musi być również zgodne z celem art. 5, czyli ochroną jednostek przed arbitralnością (patrz Chahal oraz El-Masri). Ten nacisk na ochronę jednostki przed wszelkimi nadużyciami władzy ilustruje fakt, że artykuł 5 § 1 wskazuje na okoliczności, w których jednostki mogą być zgodnie z prawem pozbawione wolności. Podkreśla się, że okoliczności te należy interpretować w sposób wąski mając na uwadze fakt, że stanowią one wyjątki od najbardziej podstawowych gwarancji wolności jednostki (patrz Quinn przeciwko Francji, 22 marca 1995 roku, Seria A nr 311 oraz El-Masri, ibid.).

Autorzy Konwencji wzmocnili ochronę jednostki przed arbitralnym pozbawieniem wolności przez zagwarantowanie zespołu praw materialnych, których celem jest zminimalizowanie ryzyka arbitralności poprzez poddanie pozbawienia wolności niezależnej kontroli sądowej oraz przez zagwarantowanie możliwości przypisania odpowiedzialności władz za ten czyn. Wymagania artykułu 5 § 3 i 4 z akcentem na szybkość kontroli i nadzór sądowy nabierają w tym kontekście szczególnego znaczenia. Szybka interwencja sądowa może doprowadzić do ujawnienia i zapobieżenia działaniom zagrażającym życiu albo poważnemu niewłaściwego traktowaniu naruszającemu podstawowe gwarancje zawarte w art. art. 2 i 3 Konwencji (patrz Aksoy). Mowa tu zarówno o ochronie wolności fizycznej jednostek jak i ich bezpieczeństwie osobistym w kontekście, który – przy braku zabezpieczeń - może doprowadzić do osłabienia rządów prawa oraz pozostawienia osób pozbawionych wolności poza zasięgiem najbardziej podstawowych form ochrony prawnej (patrz El-Masri).

Trybunał w związku z tym podkreśla, że brak oficjalnego pozbawienia wolności jednostki stanowi całkowite zanegowanie tych gwarancji i najpoważniejsze naruszenie art. 5. Przejmując kontrolę nad jednostką, władze biorą na siebie za nią odpowiedzialność. Z tego powodu art. 5 musi być interpretowany jako zobowiązanie władz do zapewnienia skutecznej ochrony przed ryzykiem zaginięcia i przeprowadzenia szybkiego skutecznego śledztwa w związku z uzasadnionym zarzutem pozbawienia wolności danej osoby, która od tego czasu nie była już widziana (patrz Kurt przeciwko Turcji, 25 maja 1998 roku, Reports of Judgments and Decisions 1998‑III oraz El-Masri).

Husayn (Abu Zubaydah) przeciwko (Skarga nr 7511/13)

Standard: 4535

Nota źródłowa