Wytoczenie powództwa przeciwegzekucyjnego przed rozpoznaniem zażalenia w postępowaniu klauzulowym

Na postanowienie sądu o nadaniu klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie (art. 795 k.p.c.), jednak podstawą wszczęcia egzekucji jest tytuł egzekucyjny po nadaniu mu klauzuli wykonalności przez sąd pierwszej instancji. Innymi słowy egzekucja może być wszczęta na podstawie „nieprawomocnego” tytułu wykonawczego. Dłużnik, przeciwko któremu wszczęto egzekucję na podstawie takiego tytułu wykonawczego, może zatem zaskarżyć postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu.

W postępowaniu zażaleniowym może zgłaszać jedynie zarzuty formalne przeciwko nadaniu klauzuli wykonalności, nie może natomiast kwestionować obowiązku określonego w tytule egzekucyjnym ani twierdzić, że obowiązek ten wygasł z jakichkolwiek przyczyn. Nie może więc w postępowaniu klauzulowym powoływać się na żadne okoliczności materialnoprawne dotyczące tytułu wykonawczego i stwierdzonego w nim zobowiązania. Takie okoliczności może podnosić tylko w drodze powództwa opozycyjnego przewidzianego w art. 840 § 1 k.p.c., którego przedmiotem jest określony tytuł wykonawczy oraz określone podstawy materialnoprawne żądania, a więc przyczyny, z powodu których ma nastąpić pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności.

Dłużnik może zarówno zaskarżyć postanowienie sądu pierwszej instancji o nadaniu klauzuli wykonalności, jak i wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne jeszcze przed rozpoznaniem jego zażalenia w postępowaniu klauzulowym. W obu postępowaniach przysługują mu różne zarzuty i oba mogą toczyć się równolegle. Jednakże w takiej sytuacji niewątpliwie wynik postępowania opozycyjnego zależy od wyniku postępowania klauzulowego w tym znaczeniu, że uwzględnienie zażalenia dłużnika w postępowaniu klauzulowym i oddalenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności w sposób oczywisty wpływa na wynik postępowania opozycyjnego.

Z chwilą prawomocnej odmowy nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, przestaje istnieć tytuł wykonawczy zaskarżony w postępowaniu opozycyjnym a zatem odpada przesłanka materialnoprawna powództwa opozycyjnego. Ponieważ – zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. – zasadność powództwa przeciwegzekucyjnego sąd ocenia według stanu rzeczy z chwili orzekania (por. uchwałę SN z dnia 30 marca 1976 r. III CZP 18/76), musi uwzględnić przy wydawaniu końcowego orzeczenia odpadniecie podstawowej przesłanki materialnoprawnej powództwa jaką jest istnienie tytułu wykonawczego.

Wszystkie te okoliczności powinien wziąć pod uwagę dłużnik decydujący się na równoległe prowadzenie obu postępowań: zażaleniowego w postępowaniu klauzulowym i opozycyjnego. Szczególnie dłużnik reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika musi zdawać sobie sprawę z tego, że jego wygrana w postępowaniu klauzulowym może skutkować przegraną w postępowaniu opozycyjnym jeżeli w wyniku uwzględnienia jego zażalenia na nadanie klauzuli wykonalności przestanie istnieć tytuł wykonawczy stanowiący podstawę powództwa przeciwegzekucyjnego.

Nie ma przeszkód by w razie wytoczenia powództwa opozycyjnego przed rozpoznaniem jego zażalenia w postępowaniu klauzulowym, dłużnik wniósł o zawieszenie postępowania opozycyjnego do czasu rozstrzygnięcia postępowania klauzulowego (art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.). Wniosek taki powinien złożyć szczególnie w postępowaniu w sprawach gospodarczych, w których sąd z reguły nie działa z urzędu.

Natomiast po prawomocnym oddaleniu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności powinien rozważyć, czy celowe jest popieranie nadal bezprzedmiotowego powództwa opozycyjnego czy też korzystniejsze jest jego cofnięcie. Decyzja w tym przedmiocie należy do powoda jako do osoby inicjującej proces, od której woli zależy także dalsze jego prowadzenie, a niekiedy również wynik. Jeżeli bowiem nie cofnie w takiej sytuacji powództwa, będzie je popierał i żądał merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, nie zajdą przewidziane w art. 355 k.p.c. podstawy do wydania przez sąd postanowienia o umorzeniu postępowania skoro niewątpliwie wydanie wyroku nie stało się niedopuszczalne ani zbędne. Nie można uznać, że wydanie wyroku stało się zbędne w sytuacji, gdy mimo odpadnięcia materialnoprawnej przesłanki roszczenia powód popiera powództwo żądając merytorycznego rozstrzygnięcia roszczenia, które nadal uważa za uzasadnione.

Wyrok SN z dnia 28 stycznia 2010 r., I CSK 211/09

Standard: 58329 (pełna treść orzeczenia)