Określenie wartość spadku stanowiącą podstawę wyliczenia zapisu pieniężnego według cen obowiązujących w chwili orzekania o wykonaniu zapisu

Wartość spadku (podobnie jak każdego innego pośredniego miernika), stanowiącą podstawę wyliczenia zapisu pieniężnego, określać należy według cen obowiązujących w chwili orzekania o wykonaniu zapisu.

Zajęcie powyższego stanowiska nie dyskryminuje osoby obciążonej zapisem (dłużnika). Może bowiem ona, pragnąc zlikwidować stan niepewności związanych z realizacją zapisu pieniężnego, zaofiarować zapisobiercy świadczenie, jeżeli tylko termin jego spełnienia nadszedł, a w razie zwłoki wierzyciela (art. 486 § 2 k.c.) złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego i w ten sposób zwolnić się z obowiązku wykonania zapisu. Jeżeli natomiast zapisobierca nie przyjmie świadczenia, oświadczając, że nie chce być zapisobiercą, dłużnik również zostanie zwolniony z ciążącego na nim obowiązku (art. 973 k.c.).

Nie ma racjonalnych, jak i prawnych przesłanek, by różnicować - jeżeli chodzi o moment szacowania - pozycje spadkobierców, zapisobierców i osób uprawnionych do zachowku. Jeżeli zaś tak, to należałoby podkreślić, że w sprawach o dział spadku, stosownie do utrwalonej praktyki sądów powszechnych, ukształtowanej przez orzecznictwo Sądu Najwyższego, oszacowanie składników masy spadkowej następuje według cen obowiązujących w chwili orzekania. Natomiast, jeżeli chodzi o zachowek, to zagadnienie to podobne do rozważanego obecnie, zostało rozstrzygnięte przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 26 marca 1985 r. III CZP 75/84, w której udzielono następującej odpowiedzi: "Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu". Podobieństwo wszystkich tych trzech instytucji prawa spadkowego przemawia za zastosowaniem do zapisów przez analogię orzecznictwa dotyczącego działów spadku i zachowków.

Przy wyborze odpowiedniego rozwiązania analizowanego problemu należy też mieć na względzie postulat, by przede wszystkim chronić interes wierzyciela, a nie dłużnika. Ten postulat zaś może być spełniony w sytuacji przyjęcia stanowiska zapewniającego możliwość uwzględnienia realnej wartości, którą wyrażają ceny aktualne.

Uchwała SN z dnia 18 grudnia 1990 r., III CZP 68/90

Standard: 58075 (pełna treść orzeczenia)