Zainteresowany w sprawie a uczestnik postępowania

W postępowaniu nieprocesowym, w którym istotne znaczenie mają elementy publicznoprawne, odróżnia się pojęcie "zainteresowanego w sprawie", jako każdego, czyjego prawa dotyczy wynik postępowania, i "uczestnika". Piśmiennictwo podkreśla, że krąg podmiotów mogących być uczestnikami postępowania wyznacza nie wola podmiotu inicjującego postępowanie, tylko obiektywne kryteria bądź wprost przepis ustawy (zasada uczestnictwa), a na sądzie w zakresie zapewnienia ich udziału w sprawie ciążą określone obowiązki.

We wniosku o wszczęcie postępowania wymienia się, zamiast pozwanego jak w pozwie, zainteresowanych w sprawie (art. 511 § 1 k.p.c.). Przepisy przewidują wprost, że zainteresowany w sprawie staje się uczestnikiem przez sam fakt wzięcia udziału w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji z własnej inicjatywy (art. 510 § 1 k.p.c.) albo przez wezwanie do wzięcia udziału w sprawie przez sąd (art. 510 § 2 k.p.c.).

W judykaturze przyjęto, że w odniesieniu do takich podmiotów, oraz szczególnej kategorii uczestników z mocy ustawy, konieczny jest indywidualny akt procesowy podnoszący dany podmiot do roli uczestnika postępowania (por. uz. uchwały (7) SN z dnia 20 kwietnia 2010 r., III CZP 112/09).

Utrwalona praktyka orzecznicza odstąpiła od wydawania w tym przedmiocie przez sądy rozstrzygnięć o charakterze pozytywnym, ograniczając je do postanowień o odmowie dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie lub zwolnienia od udziału w sprawie, podejmowanych z urzędu albo na wniosek.

Za czynność o istotnym znaczeniu procesowym dla przekształcenia statusu zainteresowanego, wskazanego przez wnioskodawcę, w uczestnika uznano natomiast doręczenie za pośrednictwem sądu odpisu wniosku (por. uz. uchwały SN z dnia 20 kwietnia 2010 r., III CZP 112/09, uz. postanowienia SN z dnia 4 lutego 2000 r., II CKN 740/98). Umożliwia ona z jednej strony zakwestionowanie wobec sądu przymiotu "osoby zainteresowanej", z drugiej - zajęcie stanowiska w przedmiocie wniosku i zgłoszenie ewentualnych zarzutów.

Przeciwko uznaniu osoby zainteresowanej za uczestnika, tylko w oparciu o fakt jej oznaczenia, przemawia także wyraźne brzmienie art. 514 § 2 k.p.c., który umożliwia sądowi oddalenie na posiedzeniu niejawnym wniosku, z którego treści wynika oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy, bez wzywania "zainteresowanych" do udziału w sprawie, a nie bez doręczenia uczestnikom odpisu wniosku.

O tym kto jest uczestnikiem postępowania zawsze decydują ponadto kryteria formalne (procesowe), a nie stopień aktywności procesowej, w szczególności może on być całkowicie bezczynny (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2000 r., II CKN 740/98).

Do pojęć "zainteresowany" i "uczestnik postępowania", odwołują się wprost zarówno art. 524 k.p.c., regulujący wznowienie postępowania, jak i art. 679 k.p.c., stanowiący podstawę uchylenia lub zmiany stwierdzenia nabycia spadku. Dyrektywa konsekwencji terminologicznej (zakazu wykładni homonimicznej) nakazuje przyjąć, że mają one takie samo znaczenie, jak w powołanych wyżej przepisach.

Postanowienie SN z dnia 5 grudnia 2019 r., III CZP 39/19

Standard: 57439 (pełna treść orzeczenia)